uos vocant ex eo suborientes, ac pleræque controversiæ magni momenti, quæ circa legem moralem solent agitari, fuse et acura

Hegerum anno 1632 De spectaculis Theatralibus Altera quæstio, quæ etiam ad hoc nostrum institutum pertinet, et quæ

s Altera quæstio, quæ etiam ad hoc nostrum institutum pertinet, et quæ hoc tempore maxime ventilari debet, est de eo fom

taculis in genere, tam veteribus quam novis : sed de ea tantum specie quæ adversus hoc præceptum impingit, et quam diximus

esse nemo negabit. Voluptatem autem vel delectationem non eam quæri, quæ intellectum afficit, ex cognitione vel contemplat

itione vel contemplatione divinarum et humanarum rerum, et c. sed eam quæ ad sensus pertinet, et per eos prius affectos, ad

nimam pervadit. Inter quos tactus præcipue voluptatibus iis inservit, quæ vel ex libidine fluunt, vel ad eam irritant. Eæde

sunt spectatores, eo plus artis impenditur. Voluptatum omnium, etiam quæ sensus immediate afficiunt, usum homini detrahere

on minus vitiosas esse, nec minus exitiales, quam aliæ oblectationes, quæ tactum et gustum afficiunt. Nec certe luxuriosi m

uptatibus duos illos sensus afficiant, iis spectaculis vel dicteriis, quæ ad luxuriam inclinent et invitent. In scena enim

minum arte, in unum locum omnia voluptatum instrumenta congesta sunt, quæ existimant, et quidem merito, magnamvim habere si

Sales jocique adhibentur ad risum multitudinis excitandum. Postremo, quæ major est illecebra, adolescentes, aut quæ major

inis excitandum. Postremo, quæ major est illecebra, adolescentes, aut quæ major pestis, fœminæ aut puellæ, in theatrum prod

es, aut quæ major pestis, fœminæ aut puellæ, in theatrum producuntur, quæ non solum petulantis multitudinis, sed etiam homi

t plurimum, ad turpitudinem referantur ? Nam hæc est illa oblectatio, quæ maxime devincit homines, cum objiciuntur menti ir

ne in scenicis ludis Deo maledicat, aut ea proferat in sanctos viros, quæ ab eorum conditione et statu sunt aliena ; Nihilo

sunt aliena ; Nihilominus multa fiunt, et olim facta sunt in papatu, quæ etsi directe non videantur religionem impetere, r

onores turpissima verba usurpare. Præterea cum in sacrificiis offerre quæ lege sunt vetita, impium fuerit, recte judicavit

admiscentur ? Illas theatricas artes diu virtus Romana non noverat : quæ etsi ad oblectamentum voluptatis humanæ quærerent

, a judice in quadam histrionum societate unam quampiam ex hoc grege, quæ Magdalenæ personam sustinebat, deprehensam turpi

sacræ historiæ scenico more representari debeant, et personæ effingi, quæ in Theatro Christum et Apostolos, sanctam virgine

antur, et religionem Christianam exponant ludibrio. Talia enim erant, quæ olim, cum Evangelii face non prælucente, tenebrar

ut videantur voluisse Deo et hominibus illudere. Sunt nihilominus ea quæ agebantur magno apparatu, concurrentibus ex tota

retantur de profanis spectaculis, ne consuetudinem reprobare cogantur quæ adhuc apud multos perdurat, comœdias de sacris ar

, tolerari debeant aut permitti, et an bona conscientia fidelis talia quæ ibi fiunt et dicuntur, videre vel audire possit ?

igitur sanctos decebit, adesse repræsentationi vitiorum et scelerum, quæ non solum fit verbis, sed etiam adhibitis gestibu

innumera. Sed ad quædam capita possunt revocari, pro ratione vitiorum quæ in talibus merito culpabant. Erant autem tria, 1.

quos colebant in comicis suis ludis ea affingebant scelera et probra, quæ nemo honestus sine pudore audiret. 2. Quod tales

lera, et fictis criminibus, ad vera inflammabant ; oculis et auribus, quæ pestis certissima est, pravitatem insinuantes. Hæ

od in omnibus postremum illud de turpitudine immiscebatur : et dum ea quæ inhonesta sunt diis suis affingebant, ea magis au

cat. « Quis in agenda vita, non ea sibi potius sectanda arbitraretur, quæ actitantur ludis divina autoritate institutis, qu

itraretur, quæ actitantur ludis divina autoritate institutis, quam ea quæ dictitantur legibus humano consilio promulgatis ?

illud vero ita feci lubens. » Ad secundum caput sequentia pertinent, quæ magis nos tangunt Tert. Apolog. cap. 38. « Æque,

ad spectacula pertinere renunciationis nostræ testimonium in lavacro, quæ Diabolo, et pompae, et Angelis ejus sunt mancipat

it, spectacula omnia, non solum ne quid vitiorum pectoribus infideat, quæ sedata et pacifica esse debent, sed ne cujus volu

huc redit : Indignum est Christiano homini agere vel frequentare ea quæ a superstitione Ethnica ortum habent, et Idololat

de natalitiis Deorum, aut de templorum dedicatione, nec ad ea referri quæ fiunt ; proinde, quæ adversus ludos a gentilibus

aut de templorum dedicatione, nec ad ea referri quæ fiunt ; proinde, quæ adversus ludos a gentilibus institutos pugnabant,

Idololatria : quia tamen ad imitationem scenæ Ethnicæ introducta est quæ nunc locum habet, merito etiam hoc argumento Chri

m habet, merito etiam hoc argumento Christiani moveri debent, quod ea quæ tam impia habuerunt principia, imitari, etsi muta

. Sed tertium caput quod sequitur, omnem præscindit defensionem, quia quæ culpantur a patribus communia sunt scenæ veteri e

uia quæ culpantur a patribus communia sunt scenæ veteri et hodiernæ : quæ enim in eam rem dicunt, ita quadrant moribus horu

s, a turpitudine. Clemens Alexand. lib. 3. Pædag. cap. 11. inter alia quæ hominibus Christianis non convenire probat, amove

venda que præcipit : « Prohibeantur, inquit, spectacula et acroamenta quæ nequitia, verbisque obscœnis et vanis temere prof

citur cum videtur : et Lenocinante ad vitia publicæ autoritatis malo, quæ pudica fortasse ad spectaculum matrona processera

, de spectaculo revertitur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes, quæ probrorum fomenta, quæ alimenta vitiorum historin

tur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes, quæ probrorum fomenta, quæ alimenta vitiorum historinicis gestibus inquinari

nisi libidines docent et instigant ? » Reliqua ibi fusius persequitur quæ longum esset repetere. Basilius Orat. de legendis

concupiscentiis animus et auditu aures, et aspectu oculi polluuntur, quæ quidem omnia tam flagitiosa sunt, ut etiam explic

eveniant bona. Addimus nunc alia esse oblectamenta honesta et innoxia quæ populis concedi possunt ; sed Theatrica in pernic

ri turpitudine insumant. Efficiunt ut cives otio et desidia torpeant, quæ omnium vitiorum radix est. vitiis omnibus et frau

radix est. vitiis omnibus et fraudibus viam muniunt, libidini maxime quæ auribus et oculis suscipitur. Dominicis diebus cu

sanctas meditationes impediunt, allecto ad se populo : et alia multa, quæ magis sentimus, quam recensere possumus, invehunt

erandum esse, ut obscœna, inhonesta, aut alia ibi dicantur aut fiant, quæ possint mores spectatorum corrumpere : sed modum

possibile esse furorem hunc satis frænari. « O here, inquiebat Poeta, quæ res nec modum habet nec consilium, ratione modoqu

nim viros graves aliquando in talibus argumentis versatos fisse ; non quæ mimis, histrionibus, et quæstuariis istis nebulon

nebulonibus, qui omnia etiam sacra profanant, actitanda darent ; sed quæ pueri ingenui, exercitii honesti gratia, peragere

m repræsentet, tolerari poterit : dummodo ex scriptura non desumatur, quæ non ludis sed prædicatione inculcari debet ; ea e

classis Ecclesiasticæ, cui primum compositio communicabitur. » In his quæ aliquando cum aliis constitui et probavi, nunc ac

m venit admirari, tantopere mores nostros ab antiquis degenerasse, ut quæ majores nostri pari et consona voce vituperarunt,

antur. Admonentur enim quid facere possint, et inflammantur libidine, quæ aspectu maxime et auribus concitatur: puellæ in p

satis proclives ? An major ulla corruptela morum excogitari possit ? quæ enim in scena per imaginem aguntur, peracta fabul

dedecus, facessat tam gravis ignominia nominis Christiani et gentis, quæ cum aliis gentibus comparata, ut inter noctis ten

que se menti divinam claritatem, neque facile avelli se sinit ab iis, quæ cum voluptate suscipiuntur ; cujus sumus natura c

pidissimi, præmi, præsertim specie utilitatis objecta aut honestatis, quæ major calamitas est. Si quis vanitati resistat, e

sores, aurigas, pugiles de jactu aut saltus pernicitate certantes, ad quæ genera illa quatuor certamina pertinent Græcorum

e dexteritate certantes. Circus et circenses ludi a Circe dicti sunt, quæ filia solis esse fingebatur, eosque ludos prima i

fuit, sub area cloacæ fortassis ad aquas recipiendas aut derivandas, quæ ex pluvia dilabebantur. Circum opus porticus erat

ndam et reddendam multitudinem idoneæ essent, ut per concamerationes, quæ sub gradibus erant, ingredi et exire possent. In

o plicatiles in alios usus, et ut puto, extendendis velis servientes, quæ pegmata in summo ædificio extantia confixa dixeri

s erat æquali tecto, officinas in se habens et cubicula superius, per quæ venientibus ad spectaculum ascensus, ingressusque

operis interius. Erant etiam januæ duodecim ad septentionalem plagam, quæ arte quadam simul omnes pandebantur, pinnis super

V. tredecim portas Circi fuisse ait, multa enim cum dixisset de iis, quæ senario numero in rebus sunt addit : « Ostia quo

arte. In media autem area secundum longitudinem alia ornamenta erant, quæ nemo melius Tertulliano descripsit lib. de specta

annumerato) globis summitatem singularum terminantibus ovorum forma, quæ ova Castorum vocabant, quibus ludi Circenses sacr

s, augures, magistratus, artifices, plebe promiscua claudente pompam, quæ ubi ventum erat ad Circum, circum metas ducebatur

cum vehementiori voluptate tanquam cum domestico hoste pugnaret, nam quæ incitamentum ad virtutem esse debet, ideoque a co

ima virtutis labes est. Cæteræ quidem animantes præter eam voluptatem quæ ex coitu, et quæ ex pabulo percipitur, nullam ali

s est. Cæteræ quidem animantes præter eam voluptatem quæ ex coitu, et quæ ex pabulo percipitur, nullam aliam aut vix sentiu

suavitates omnino percipiunt. homini vero data est infinita voluptas, quæ sensibus omnibus capitur, ut in vitium cadentem v

is ponuntur. Quæ ex oculis, auribus, aut odoratu percipitur non item, quæ plerisque occasio errandi est, nulla ut putent as

nificant cum suo adipe cremati, aliis carere prorsus non possumus, ut quæ ex gustu, visu, audituque existunt, quod ventris

ominum arte in unum locum omnia voluptatum instrumenta congesta sunt, quæ singula ad detinendos, ac suspendendos hominum an

anum est : suntque maxime mirabilia, et maximum exprimunt voluptatem, quæ maxime inexpectata continunt, maxime periculosa v

ermonis et eloquentia accesserit ? quanta gratia narrationi addetur ? quæ altera ejus oblectationis causa existit, præserti

ricta oratio vehementiores motus in omnem partem solet concitare. Nam quæ verbis carent, aeris et nervorum dulces soni, sua

Sales jocique adjiciuntur ad risum multitudinis excitandum. Postremo quæ major est illecebra, pulcherrimi adolescentes, au

ndum. Postremo quæ major est illecebra, pulcherrimi adolescentes, aut quæ major pestis est, puellæ eximia venustate producu

enustatis, quantum oblectationis addunt ? Longum est ire per singula, quæ si exequi et dilatare pro dignitate velim, nullum

ur voluptatem facientia, quid si ad turpitudinem singula referantur ? quæ oblectatio maxime omnium devincit homines, atque

AP. VI. Veteris et novæ comœdiæ discrimen. Ex omnibus spectaculis, quæ Græcis et Romanis quondam in usu fuerunt cæteris

eret nominatim in scena notare. Ita genus illud comœdiæ abolitum est, quæ vetus est dicta novæ comparatione ; ac ne permiss

fronte, ramalibus opere topiario, nihilque omnino prætermittere eorum quæ religionem et pietatem in animis mortalium augent

inari penitus debere, quod priusquam ex ipsorum persona et argumentis quæ tractant confirmem ; illud dicam Aristidem sophis

ribus neque religione nostra imbutum, orationem edidisse qua Smyrnæ, ( quæ est civitas Ioniæ) hoc ipsum persuadere conatus e

eniat ? Optima honestissimaque dicenda semper sentiendaque in festis, quæ ad religionem pertinent, multo magis cum voce præ

nveniat ad divos honorandos turpissima verba usurpare ? qui conveniat quæ neque facere neque pati intra lupanaria fas est,

s est, hæc in mediis templis canere ? Et quidem in sacrificio offerre quæ lege sunt vetita, impium est ; quid honorare deos

loquantur et audiant, curare debemus, num ea publice audire patiemur, quæ si privatim impune dicerentur, mores everterentur

s admiscentur ? Illas theatricas artes diu virtus Romana non noverat, quæ etsi ad oblectamentum voluptatis humanæ quærerent

itare debeat, si decori et pudori consultum velit. Et putabimus tamen quæ a modestis hominibus fugiuntur, ea cælestibus ess

ne violatur majestas, et divinitas constupratur laudantibus vobis ? » quæ verba ad nostros mores transferas licet, atque in

cum lege Ecclesiastica vetitum sit ludos theatrales in templis agere, quæ lex incipit, Cum decorem, De vita et honestate cl

Sed quoniam Innocentius larvas a templis arceat, crediderim tripudia, quæ more Hispanico magno strepitu et fragore tympani

is omne genus instrumentis contra legem Ecclesiasticam invectos esse, quæ lex Joannis 22. inter extravagantes refertur, De

De vita et honestate clericorum, cujus initium est, Docta sanctorum. quæ eo pertinent non ut moveamus susceptam pridem ab

emus quanta cautela opus sit, quantaque moderatione usurpari debeant, quæ a majoribus reprobata fuisse non possumus ignorar

concurrat, atque ad spectacula, ludos et celebritates alias profanas, quæ maxima corruptela morum est, et sanctissimæ relig

t sanctissimæ religionis labes. Neque turpes cantilenæ audiantur, aut quæ turpitudinis memoriam excitent ad obscœnarum modo

taculum redire desisterent. Quod si de spectaculis accipiendum putes, quæ publico sumptu exhibebantur, non resistam, modo e

uem si præstare debeamus, solem ipsum de medio tollere necesse esset, quæ est enim sub cælo res, quæ ars, qua hominum malit

olem ipsum de medio tollere necesse esset, quæ est enim sub cælo res, quæ ars, qua hominum malitia non abutatur, ad pravita

ali licentia existit : sed et alia subjicienda sunt. Fœminas scenicas quæ histriones consectantur et adjuvant forma esse ve

a judice, quod ex ipsius ore auditum est, unam quampiam ex hoc grege quæ Magdalenæ personam sustinebat, deprehensam turpi

eque spectatoribus excutiebant lacrymasb. Neque id genus turpitudines quæ multæ existunt, et passim exempla offeruntur, vin

is quidem tergus quamvis verberantis. Quæ probra qui digna non putat, quæ omni studio depellantur, ferreus sit, et communi

p X. cum dixit. « Itaque Pompeius Magnus solo theatro suo minor », et quæ sequuntur. Id fuit multitudinis judicium, quæ pal

theatro suo minor », et quæ sequuntur. Id fuit multitudinis judicium, quæ paleæ instar levissimæ in omnes partes circumfert

i. Sic docet Tacitus lib. XIV. productis utriusque partis argumentis, quæ a nobis hoc loco summa colligenda sunt. Multitudi

iviam, gymnasia et otia et turpes amores exercendo principum exemplo, quæ maxima pernicies est. Suavi oratione et carminibu

n hanc partem argumenta profert. In alteram quibus licentia placebat, quæ semper major pars est, pluribus argumentis uteban

tuaque sedes histrionibus detur, eaque libertas et frequentia ludorum quæ ex ea theatri structura necessario sequeretur. Qu

istro venali ; nam qui emit magno vendat necesse est, omnem licentiam quæ ab illo flatigare homines perditi poterunt, fietq

enes despumarent. Sic fiet ut nulla sic pudicitia virginis aut nuptæ, quæ non facile ea theatri commoditate polluatur et co

Recte hæc : nisi sciremus multa scelera oblata occasione perpetrari, quæ ea sublata non fierent, adulteria, cædes, peculat

commentari. Et quidem oblectationes moderatæ esse debent, neque tales quæ vires enervent, animum frangant, sed quoad fieri

i Salmanticæ in tantæ eruditionis luce factum scimus. Et ipse mirabar quæ a majoribus eversa sunt theatra, certe neglecta c

hac lege. § prætor. Objicit tamen non nemo, atque nostram sententiam, quæ aliorum communis est, refellit dupliciter. Primum

dignam putaverim, alii qui in argumento sunt positi, cum ea facerent quæ legibus erant vetita, peccare putabantur, digniqu

tuoque commercio hominum inter se ludum esse utilem, atque adeo artem quæ eo refertur concessam esse, neque histriones pecc

es XIII. q. II. c. quibus. Quare histrio quidam non ita pridem Tauri, quæ veteribus Sarabis in Vaccæis fuit, in ipsa action

habuisse intra paucos dies cessare, et mutata veste monachum induere, quæ illis civibus ut contra facerent, stropha seu exc

animis, lenonum fraudes, amores meretricum, virginum stupra, aliaque quæ commemorare non est necesse ; eoque quasi turpitu

sacratum ordinem sugillarent. Sed ea tamen cani referrique audiebam, quæ neque ipse sine pudore scribere possim, neque ali

nt. CAP. XI. De theatrali musica. Cum multa insint in theatris, quæ ad corrumpendos populi mores et animos magnam vim

untur quasi igne ferrum, quod Polybius lib. quarto declarat. Arcades, quæ gens in Peloponneso erat, cum propter cæli rigore

isse, homines alioqui vitæ difficilis atque austeræ ; Cynethensesque, quæ pars Arcadiæ est, eo more privatim contempto, ex

humano præsidio ; esto, sed quid prohibet affirmare animi anxietate, quæ ex atra bile concepta erat, musicæ vi sedata mino

toni. Ipse varia carminum genera, præsertim Lyricorum esse cogitabam, quæ ad lyram decantata, et suis numeris, et vocis atq

is, et lupanaribus desumptæ assimulatis modis in memoriam revocantur, quæ certissima morum pernicies est, eo gravius malum,

mores, instillare sensim pravitatem. Principes eam curam negligentes, quæ in præcipuis esse deberet, Reipublica male gestæ

senserint. Veterum scriptorum testimonia proferre certum est : et quæ fuerit eorum mens de ludis scenicis ipsorum verbi

re, disputandi neque modum, neque finem inveniat. Nos tamen ex multis quæ suppetunt, pauca afferemus, et summa tantum capit

uibus vota in periculo nuncupabant, ea affingebant scelera et probra, quæ nemo modo honestus sine pudore audiret. Incredibi

et scelera, et fictis ad vera crimina inflammabant oculis et auribus, quæ pestis certissima est, pravitatem insinuantes, eo

de pauca verba repetantur opus est. Commemoratis enim variis probris, quæ de aliis diis ab histrionibus commemorabantur, ne

 Quis igitur in agenda vita non ea sibi potius sectanda arbitraretur, quæ actitantur ludis auctoritate divina institutis, q

traretur, quæ actitantur ludis auctoritate divina institutis, quam ea quæ scriptitantur legibus humano consilio promulgatis

omerum exturbandos censuisse, nisi quod diis ea affingerent flagitia, quæ sive vera sive falsa essent, magnam sua turpituin

ad spectacula pertinere renunciationis nostræ testimonium in lavacro, quæ diabolo et pompæ, et angelis ejus sunt mancipata,

e ad idololatriam, neque ad nostram ejerationem pertinebit. » Et alia quæ in eandem sententiam magna eruditione, parique im

t, spectacula omnia : non solum ne quid vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent, sed ne cujus nos

m novorum dedicationes sunt constituti. Et primitus quidem venationes quæ vocantur, munera Saturno attributi sunt : Ludi au

n libris spectaculorum docet. Si quis igitur spectaculis interest, ad quæ religionis gratia convenitur, discessit a Dei cul

itome cap. de spectaculis. « Superest, inquit, de spectaculis dicere, quæ quoniam potentia sunt ad corrumpendos animos vita

rovidentia. Inter alia vitia quibus provinciæ premebantur, et propter quæ gravissimas calamitates ea tempestate inciderant,

impio cultui proprie vacabant. Num nos ea per imprudentiam reponemus, quæ tanta diligentia a majoribus viris sanctissimis s

us primus occurrit III. lib. Pædagogi cap. XI. prope finem inter alia quæ Christianis hominibus non convenire putat, amoven

daque præcipit. « Prohibeantur ergo, inquit, spectacula et acroamata, quæ nequitia, verbisque, obscœnis et vanis temere pro

pro re seria habetur. Neque enim ludi sunt inanis gloriæ cupiditates, quæ ad morte afficiendum adeo sunt immisericordes. Se

ideratæ ambitiones, et præterea suarum facultatum impensæ. Neque vero quæ his de causis excitantur seditiones, amplius ludi

amœnitates, et commoda nihili ducere præ studio ejus immortalis vitæ, quæ est nobis omnibus in cælo destinata, modo profess

ris exterminans, ut facilius domi quam in scena erubescant », et alia quæ sequuntur multa in eandem sententiam. Ipsa etiam

tentiam. Ipsa etiam prostibula in scenam produci, neque licere audire quæ loqui non licet. Eandem vanitatem Cyprianus exagi

emporibus obruitur, numquam scelus oblivione sepelitur. Exempla fiunt quæ jam esse facinoroso destiterunt. Tunc delectat in

itur cum videtur : et lenocinante ad vitia publicæ auctoritatis malo, quæ pudica fortasse ad spectaculum matrona processera

, de spectaculo revertitur impudica. Adhun deinde morum quanta labes, quæ probrorum fomenta, quæ alimenta vitiorum histrion

tur impudica. Adhun deinde morum quanta labes, quæ probrorum fomenta, quæ alimenta vitiorum histrionicis gestibus inquinari

unt, admonentur utique quid facere possint, et inflammantur libidine, quæ aspectu maxime concitatur : ac se quisque pro sex

« De solis circorum ac theatrorum impuritatibus dico, talia enim sunt quæ illic fiunt, ut ea non solum dicere, sed etiam re

concupiscentiis animus, et auditu aures, et aspectu oculi polluuntur, quæ quidem omnia tam flagitiosa sunt, ut etiam explic

um obscœnitates, illas motuum turpitudines, illas gestuum fœditates ? quæ quanti sint criminis vel hinc intelligi potest, q

rilegium, cæteraque in hunc modum : solæ theatrorum sunt impuritates, quæ honeste non possunt vel accusari, Ita nova in arg

xhortatio, tum ab his qui spectaculis interfuerunt, tum ab illis, qui quæ viderunt in spectaculis, post aliis enarrant. Acc

istratus, ex superioris temporis memoria et exemplis facti cautiores, quæ ut serio considerent, priusquam in alteram partem

nsensu sententia pro lege esse deberet, ne novis placitis moverentur, quæ ab illis tanto studio stabilita sunt ; mores nost

tur civium reliquorum, sed etiam tribu movebantur notatione censoria, quæ de moribus et fortunis unicujusque fiebat quinto

um cæteris qui nosta sacra susceperant per proincias confusus. Nam si quæ scenica mulier vel vir morbo desperata valetudine

alis spectaculi conventione revocentur. Idem præcipitur l. II. de iis quæ ex scenicis natæ sunt, si honeste vixerint ad sce

lis locis, in quibus hæc assolent celebrari marito prohibente fuisset quæ sunt verba legis consensu § vir quoque C. de repu

portet ministros altaris vel quoslibet clericos spectaculis aliquibus quæ aut in nuptiis aut scenis exhibentur interesse, s

ie solenni prætermisso solenni Ecclesiæ conventu ad spectacula irent, quæ sunt verba Concilii Carthaginens. IV. can LXXXVII

s, et eorum spectacula, deinde venationum quoque spectationes, easque quæ fiunt in scena saltationes perfici. Qui secus fec

od cum superiori tempore negligeretur, atque ea agerentur in templis, quæ vix in ganeis et popinis liceret, in Concilio Tol

minari, neque peragi in templis dum divinæ preces et psalmi canuntur, quæ utinam e templis penitus exturbassent, quid enim

ripta, ne alios ludos, aliave spectacula in templis exhibeantur, nisi quæ pietatem promoveant, et a pravitate deterreant, n

stratibus populi levitati gratificari etiam contra fas et honestatem, quæ gravissima est pestis. Verum disputationem hanc c

spectaculis, non pompis intersint, convivia publica fugiant, et alia quæ referuntur » c. his igitur d. XXIII. Epiphan. aut

omiam, vaticinationem, tremorum observationes, incantationes, amuletæ quæ appenduntur aut alligantur, et phlacteria quoque

mercator, aut si voluerit esse projiciatur de Ecclesia Dei », et alia quæ referuntur, a Grationo c. ejiciens d. XXXVIII. et

æ temporibus Christianos, cum impiæ genti essent confusi, a mercatura quæ vix sine crimine exerceri potest, abhorruisse ; n

apiat, qui non intelligat magnos illos viros, naturæ luce illustratos quæ vera sunt assecutos sæpe esse, tum in aliis sapie

cutos sæpe esse, tum in aliis sapientiæ partibus, tum præsertim in ea quæ ad conformandam vitam virtutesque comparandas tot

ccusat, degenerante in luxuriam more, « Nulla erat tam nobilis vidua, quæ non ad scenam iret mercede conducta. » Sed nos no

e puerorum) ut plurimum tales esse debent, ut sint imitationes eorum, quæ postea serio erunt facienda. » Et paucis interjec

us fortassis et superstitiosus Aristoteles fuit, eaque præcapta dedit quæ in mores induci non possent. An etiam ejus Præcep

m, et argumentorum facultatem, inveteratam insaniam depulimus multis, quæ hoc loco summa colligenda sunt atque in memoriam

principibus etiam ex eo numero qui ad reipublicæ gubernacula sedent ( quæ gravissima pestis est) vana persuasione occupatis

ri turpitudine insumant. Otio et desidia ut torpeant cives efficiunt, quæ omnium vitiorum radix est. Vitiis omnibus et frau

radix est. Vitiis omnibus et fraudibus viam muniunt, libidini maxime, quæ auribus et oculis suscipitur. Divinum cultum immi

tis, cum vacandum esset rebus divinis, populo ad spectacula attracto, quæ pestis omnibus piaculis procuranda videbatur. Quo

er ut multa poeta quidam verbus ex alio poeta sumptis dixit. « O here quæ res nec modum habet neque consilium, ratione modo

is spectaculis, ne a teneris reipublicæ seminarium vitiis inficiatur, quæ gravissima labes est. Adsint inspectores publice

, atque importunæ flagitationi dari a magistratu ; qui cum non potest quæ sunt meliora obtinere, debet minora mala tolerare

tus : verum cum Concilio Constantiensi inter alia Hussitarum dogmata, quæ reprobantur a patribus, de hac eorum accusatione

17. Et erat prudentum principum et magistratuum tolerare in moribus, quæ ævo erant intacta, neque sine motu everti poteran

t, pravi homines et imbecilles tolerandi : eatenus si minora peccent, quæ tranquillitati publicæ non noceant, cujus prima c

Josiæ tempore 4. Reg. 27. vers. 27. scorta mascula Hierosolymæ erant, quæ ille sustulit eversis domunculis, quibus prope te

. XL. extatque in C. Theodosii lib. XV. tit. VIII. de leno. proprie : quæ tamen contraria esse legibus divinis et cælesti c

re et nomine sanctum inter alias leges quibus conditis immortalitatem quæ sivit, universa ditione meretrices publicas et lu

atis transacto, lenæ existunt, milleque nocendi artes. Demum fœminis, quæ imbecilliores multo sunt puellis et viduis, nusqu

um homines illicita magis poscant, prohibitaque furor prosequantur », quæ sunt ipsa Lampridii verba. Plane ex gentium morib

lupanarium turpitudinem fuisse supplicio sancitam, sed nimirum Patres quæ tempore indurverant movere ausi non sunt, præsert

cautionis specie ; et malunt homines antiquis et assuetis stare, nisi quæ usus manifeste arguit. Illud si adjecero huic cap

s nocte concubia per vicos et plateas vænali corpore, præterea de his quæ in privatis domibus habitantes corpore quæstum fa

iæ major fructus existeret, et pecuniæ amplius colligeretur. Sic sæpe quæ videbantur instituta præclare, temporum vitio, et

vehant quod commercii genus impune exerceri scimus advectis fœminis, quæ ad cultum et victum necessaria sunt, carissime ve

lgata Madriti ad 6. Idus Martias salutis anno 1571. qua lege alterius quæ superiori anno lata fuerat severitatem interceden

m, ne ipse quidem pecuniam mutuam ulli ex suis meretricibus dabit. Si quæ meretrix eam vitam pertæsa velit ad sanitatem red

suo hospitio magister curandam retineat, sed ad nosocomia ablegabit, quæ censores designaverint. Pro hospitio, lecto et al

rietas. Eas est : Possit aliquis sine crimine domum meretrici locare, quæ ad dardanarios extenditur fucos, talos aleæ, et s

c labarum, hoc est, Christi sacratum nomine, qui synagogam instauret, quæ Christum nesciat ; jube labarum synagogæ inferri,

t igitur locus Judæorum perfidiæ factus de exuviis Ecclesiæ ? et alia quæ sequuntur in eamdem sententiam magna dicendi libe

m synagogæ ædificandæ navare operam. Verum ad alia progrediendum est, quæ suo genere vitio carent, bonaque sunt, ea licet a

re, vestemque pretiosam in cultum corporis, domum etiam locare. Verum quæ acute dicta videntur, difficultate non vacant, si

uod in Hispania certe contingit, tantumdem sentiendum arbitror de iis quæ ad impium cultum convertenda sunt, non licere ea

ve lucri cupiditate. Erit postremo qui opponat fore, ut scortis modo, quæ in lupanari vivunt, liceat dare, vendere aut loca

urbis ad habitandum illis designata ; illud contendimus illis tantum, quæ permittuntur licere fucos dare, quibus faciem inf

IX. Taurorum agitatio quam originem habeat. Ex omnibus spectaculis quæ olim Romæ in usu fuerunt, atque ex ea urbe quasi

manaverunt, scenici fere ludi relicti, modo sunt, de quibus diximus, quæ verissima et salutaria putabamus, præterea tauror

atque hujus spectaculi originem primum indicare, commoda et incommoda quæ manare ex illo solent, ut quid sentiendum sit lec

Postremo feræ adjectæ sunt cum quibus homines dimicantes, venationes quæ dicebantur, crudele spectaculum exhibebant, sed t

locorum siccitate et pabuli natura aucta mirum in modum ferocia. Ita quæ res maxime deterrere debuit, ne laniari homines v

cum cætera spectaculorum genera ab Ecclesia fuerint amota, præsertim quæ venationes dicebantur, nescio cur ab eo numero at

oblectare ? hominem occidi in hominis voluptatem, usque eo ut Conchæ, quæ urbs nobilis est et frequens in Celtiberis, tauru

truncos putas, quibus persuadeas casu, et ex accidenti ea contingere, quæ frequenter eveniunt ? et est casus inopinæ rei ev

uædam Hispaniæ consuetudo opponitur ab antiquissimis ducta temporibus quæ varie habita annisque sublata superioribus, tande

vulgo dici solet, « religiosa vota de meliori suscipi », certe de ea quæ absque controversia honesta et utilis est. Joanne

int, quam in aliis nationibus esse scimus. Neque tamen colligi ex his quæ dicta sunt, volumus, spectantesl hujus ludi crimi

uli, neque e sacrato ordine : uti in Pontificum responsis continetur, quæ mox subjiciemus, et illis alienum peccatum non pl

scimus omnes : et est miserum negare non posse, quod pudet confiteri, quæ magna est nostri ordinis calamitas, nihil esse ta

emeritate, ut Gregorius Lupus affirmat ad l. LVII. tit. V. partita I. quæ tamen omnia pericula undecumque proveniant, magis

sanctorum, seu quarumvis Ecclesiasticum solemnitatum et festivitatum ( quæ divinis laudibus, spiritualibus gaudiis piisque o

t honorari debent) hactenus factas et facta, seu in futurum facienda, quæ et quas omnino prohibemus, cassamus et annullamus

bus, et Baronibus, S. R. E. feudatariis sub pœna privationis feudorum quæ ab ipsa Romana Ecclesia obtinent. Reliquos vero p

minus idem Philippus rex suorum regnorum Hispaniarum utilitate motus, quæ ex agitatione taurorum hujusmodi provenire solita

octavus ad futurum rei memoriam. Suscepti muneris ratio postulat, ut quæ a Romanis Pontificibus prædessoribus nostris ad a

Philippi Hispaniarum Regis Catholici, qui regnorum suorum utilitate, quæ ex ea taurorum agitatione provenire solita erat m

tea peccata suadente humani generis hoste ibidem perpetrentur, ita ut quæ ad medelam et salutem parata fuerant, in duriorem

consilio adhibendæ sunt, ut omnes illarum timore perterriti eas res, quæ prohibentur omnino evitent, et animadvertentes co

sa natura rei aliisque rationibus dijudicanda ea quæstio relinquitur, quæ sunt superius productæ. Illud postremo addam, neq

Confirmatum est, quantum quidem nostri ingenii imbecillitas atque quæ de tenui fonte manat eruditio, tulerunt, ludos pu

elatio, quam errorum recognitio, quam tantorum retro criminum venia ? quæ major voluptas quam fastidium ipsius voluptatis,

bitati, jam superbi, jam triumphantis ? Quæ illa exultatio Angelorum, quæ gloria resurgentium sanctorum ? Quale regnum exin

ut Christianis hominibus persuadeat incorporeas voluptates sufficere, quæ ex rerum divinarum fructu et contemplatione atque

subsidiis relicta, hanc ex adversa parte alii, luduc sic continuatur, quæ sunt omnia bellorum imitationes et imagines virib

tate perterrefactis, in judicium pertrahuntur. O temporum sanctitatem quæ de jocatione quæstionem constituunt ! o morum gra

eprehendendum existiment. Certe tria tantum cogitari posse intelligo, quæ vituperii aliquid valeant admittere : Nos qui agi

go, quæ vituperii aliquid valeant admittere : Nos qui agimus, fabulas quæ aguntur : Ipsam denique artem et disciplinam agen

nore, et pretio habuerunt ? Quid ? Fabularum scriptionem reprehendas, quæ Dionysiis Regibus Patri, et Filio, Syllæ Dictator

, Q. Ciceroni Consulis Fratri, Octavio Augusto, Imperii principibus : quæ Empedocli Agrigentino, Ioni Chio, Diogeni Sinopen

oesis magnis ad sapientiam itineribus perducit, dum ea commemorat non quæ vere gesta sunt, ab eo qui humanum aliquid sit pa

at non quæ vere gesta sunt, ab eo qui humanum aliquid sit passus, sed quæ a forti et sapiente viro geri debuerunt. Admirabi

ituimus, hoc frænum adolescentiæ injicimus. Ibi explicantur consilia, quæ senes approbent : hic opum formidanda possessio d

regulam, fontem sanctitatis ! o pretiosam artem et cujuis præferendam quæ quod est in Rep. maxime expetendum, civitates ips

ia non redemit ? Deus Immortalis ! quam hic diversa consessus facies, quæ spectantium nobilitas, gravitas, frequentia ? quæ

a consessus facies, quæ spectantium nobilitas, gravitas, frequentia ? quæ audiendi cupiditas, videndi assiduitas ? quam gra

ui, convince falsitatis si potes, si audes hisce præsentibus. Equidem quæ sint animi tui sensa non perspicio : nisi forte c

s. Equidem quæ sint animi tui sensa non perspicio : nisi forte cum ea quæ dixi hactenus negare summæ sit impudentiæ ; quæ p

o : nisi forte cum ea quæ dixi hactenus negare summæ sit impudentiæ ; quæ pulchra, quæ honesta, quæ sancta nostris in theat

e cum ea quæ dixi hactenus negare summæ sit impudentiæ ; quæ pulchra, quæ honesta, quæ sancta nostris in theatris exercentu

dixi hactenus negare summæ sit impudentiæ ; quæ pulchra, quæ honesta, quæ sancta nostris in theatris exercentur malitiose p

oti histriones abutuntur ? Pecuniam igitur ab hominum manibus excute, quæ avaritiæ scelerumque omnium seges est : arma omni

itiæ scelerumque omnium seges est : arma omnia regio tolle interdicto quæ sunt furoris et invidiæ comites et administri : j

quam ejuscemodi dedecus atque obscœnitatem convellere. Accusa igitur quæ sunt apud nos augustissima, destrue fana omnia, e

s, sed abusus tollatur. Iniquissime mortalium, mysteria illa adversum quæ sine sacrilegio peccari non potest, abusu tantum

s. « Tantum-ne est ab re tua otii tibi Aliena ut cures, eaque nihil quæ ad te attinent ? »Corrigendæ sunt ergo quæ honest

iena ut cures, eaque nihil quæ ad te attinent ? »Corrigendæ sunt ergo quæ honestas et non superstitiosas aures possunt offe

udatarum meretricum proterviam a theatris ablegemus ; facile negotium quæ nunquam spectata est eam non admittere. Num quid

, et poeticarum tragœdiarum utilitates consectantem, ad artem nostram quæ eas in theatris exhibet, sensim esse deductum.Tra

equo uno, eoque non toto usus est. Repertæ sunt et Pantomimæ foeminæ quæ decies sestertio nupserunt in eo imperio in quo d

aris premerentur. Deus sancte ! ubi vivimus ? apud quos versamur ? in quæ tempora devenimus ? Romana Resp. virtutis et sapi

e, ab ipsa corporis animique delectatione cessetur : is profecto mihi quæ sit hominum consuetudo, quæ rerum humanarum natur

delectatione cessetur : is profecto mihi quæ sit hominum consuetudo, quæ rerum humanarum natura, quæ tyrannis otii atque i

profecto mihi quæ sit hominum consuetudo, quæ rerum humanarum natura, quæ tyrannis otii atque inertiæ nondum assecutus esse

m direptiones, civitatum eversiones. Atque ut hæc non semper eveniant quæ semper timere necesse est, quam multi male agere

judices excæcarunt. Sine actione jacuit doctissimorum hominum oratio, quæ eadem in aliis adhibita quas seditiones non extin

num oratio, quæ eadem in aliis adhibita quas seditiones non extinxit, quæ furiosorum tela de corpore Reip. non revellit, qu

ssimus : tum vero didicisse Demosthenem in apta pronunciatione, rerum quæ dicerentur pretium esse constitutum. Itaque ut il

iud, per Deum immort. efficere potuit, quam quod nunc agimus, actione quæ tota histrionum est, omnem persuadendi vim contin

pessimos rerum æstimatores oculos !) pervenit ad posteritatem pictura quæ flosculos referebat : sui vero sæculi metas trans

onnunquam voluptate remittat.Respondetur sanctorum patrum testimoniis quæ adversus spectacula scenica produci solent. Nam s

ad spectacula pertinere renunciationis nostræ testimonium in lavacro, quæ diabolo, et pompæ, et angelis ejus sunt mancipata

tatem abutuntur, non ideo penitus tollenda sunt. Corrigendæ sunt ergo quæ honestas et non superstitiosas aures possunt offe

liani auctoritate probature. Respondetur sanctorum patrum testimoniis quæ adversus spectacula scenica produci solent. Græci

typo. Regium. De spectaculis Cap. XV Publicam ludorum insaniam, quæ spectacula nominantur, separata disputatione pro

antur. Admonentur enim quid facere possint, et inflammantur libidine, quæ aspectu maxime et auribus concitatur : puellæ præ

requenter intersit spectaculis, audiatque libenter fabulas, præsertim quæ ab histrionibus venalibus exhibentur : et quoad f

iis suis et cupiditatibus favet : neque facile avelli se sinit ab iis quæ cum voluptate suscipiuntur, cujus sumus natura cu

auferat a viventibus. » Excæcat nimirum prava consuetudo animos : et quæ passim fieri videmus, defendere conantur quidam l

itare debeat, si decori et pudori consultum velit. Et putabimus tamen quæ a modestis hominibus fugiuntur, ea cælestibus ess

a probitatis et modestiæ laude conspicuis. Mitto quod fœminæ scenicæ, quæ histriones consectantur et adjuvant, forma sunt v

muliercularum. Quæ probra et similia multa alia, qui digna non putat quæ omni studio avertantur, ferreus sit, et communi h

istro venali. nam qui emit magno, vendat necesse est omnem licentiam, quæ ab illo flagitare homines perditi poterunt : fiet

ni cognomen ex ea fabrica accesserit : Id fuit multitudinis judicium, quæ paleæ instar levissimæ in omnes partes circumfert

turpitudine insumant. otio et desidia ut torpeant cives, efficiunt : quæ omnium vitiorum radix est. Vitiis omnibus et frau

radix est. Vitiis omnibus et fraudibus viam muniunt, libidini maxime, quæ auribus et oculis suscipitur. Divinum cultum immi

is, cum vacandum esset rebus divinis, populo ad spectacula attracto : quæ pestis omnibus piaculis procuranda videbatur. Quo

tabam furorem hunc satis frænari. prudenter quidam, « O here, inquit, quæ res nec modum habet neque consilium, ratione, mod

quibus turpitudo in memoriam revocatur, et ferme oculos subjicitur : quæ sunt vulnera religionis nostræ, probra, monstraqu

is spectaculis, ne a teneris reipublicæ seminarium vitiis inficiatur, quæ gravissima pestis est. Adsint inspectores publice

republica, sed populi oblectatio ni atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet a

uli oblectatio ni atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet aliquando minora mal

video ut vobis sedentibus, Judices, ut audiente infinita hac corona, quæ ad istud judicium accurrit, quæ sunt olim a me co

ces, ut audiente infinita hac corona, quæ ad istud judicium accurrit, quæ sunt olim a me contra scenicorum artem cogitata p

antiam imperitiamque suam non semel excusasse visus sit, in iis tamen quæ ad causam facerent inveniendis, solertiam ; in en

rasybulos lædi atque infamari, proponi spectanda omnibus ficta vitia, quæ si vera essent, tamen privatis parietibus cælari

d infamiam præstantissimos civium, et ea recitando edocuisse flagitia quæ se tantorum virorum auctoritate non difficile tue

onis utilitatem commemorarent : indignarentur homines ea facere ausos quæ audire non sustinerent. O censores graves ! o san

vitia docentur in Comœdiis. Sequitur ergo quasi altera ætas comœdiæ, quæ a sui exordio non leviter alienis aspersa est mac

udita verborum propudia, quam in theatro ? Ignoscite, Judices : plura quæ sentio libere proferre non possum : licet enim re

ista fax adhærescat, quam multis exitio fuerit ea audire in theatris, quæ postea domi regustarent, quæ in familiarium consu

tis exitio fuerit ea audire in theatris, quæ postea domi regustarent, quæ in familiarium consuetudine referrent, quæ in lup

æ postea domi regustarent, quæ in familiarium consuetudine referrent, quæ in lupanaribus exercerent. Sed Histrionum quam ip

is viribus hinc Poetæ, inde Histriones hominum castitatem oppugnant : quæ lorica constantiæ tam est fidelis ut illo cupidin

a constantiæ tam est fidelis ut illo cupidinis telo non perfodiatur ? quæ virtutis arx tam est alte ædificata, ad quam igne

tam est alte ædificata, ad quam ignea veneris sagitta non perveniat ? quæ sanctitatis munitio tam est inexpugnabilis, quam

olium annotet. Ita se magnos autumant magnitudine vicinorum. Quanquam quæ illa vicinia est ? quam parum attinet ad poetice

erunt crescere ut claudos exhiberent ! o vicinam Poeticæ Histrioniam, quæ afflatu suo tanquam pestilenti sidere totam ejus

as, si vis alio die de ejus laudibus ex me audies, etiam resectis iis quæ in alteram partem probabiliter dici solent. Sed P

, quarum non minus domi pudicitia, quam in theatro forma publicatur : quæ intra privatos parietes suos exercent amores ut i

us in theatra. Plautus econtra post spectaculum meretricem promittit, quæ sine auspicibus ultro nuptum eat. Sunt ergo theat

iis impuberibus aut jurare, aut turpe verbum proferre nefas ducebant, quæ palam adolescentibus præsentibus et dicere et aud

tur histriones, sic gestu exprimere, domi meditari, memoriæ infigere, quæ est pertinacissima pravi custos, ut non illa viti

anserint, quotidie ad videndum invitamur ; De histrionibus aveo scire quæ sit hominum opinio. Et ne ullus, non dico vestrum

dido choragio putet oportere postponi ! Quis autem est omnium sensus, quæ vox cum prætereuntes digito monstrantur tanquam n

micis et sodalibus e juventutis fæce collectis, incertis facultatibus quæ in scena corrogatæ, in cœnis dissipantur : operam

et rhetoricis imbutos disciplinis, artem apte pronunciandi edoceant, quæ cum illis nata, cum illis moriatur necesse est.Fa

tu probari sæpe quam voce ? utroque autem apte concinneque utentes ea quæ dicunt si per se laudabilia sunt, efferre in maiu

io addictum gloriaris ? Præ illo neminem alium. Audias igitur oportet quæ sit ejus in oratoriis institutionibus sententia.

um. Erubescis Panurge : mira res : unde hic tibi color ? quid times ? quæ vox a te graviter accepta est ? an indignaris sal

inficiunt ». Quod igitur erit ejus « doctoris officium » ? qui usus ? quæ exercitatio ? « In primis vitia oris emendabit, u

ne vitiorum « frequens imitatio transeat in mores ». O artem eximiam, quæ in literis suaviter appellandis immoratur ! o nec

scio an causæ nostræ bonitas novis rationibus demonstranda sit, certe quæ sunt a me propositæ confirmabuntur. Ars scenica

prodeuntes, exceptis quibusdam. Et 3. 2 Scena quid. 3 Certamina sacra quæ honorem habeant. Et de quibusdam alÿs certaminibu

nstituit. Et 29. 31. 32. 33. 19 Spectaculis probandis vel improbandis quæ inspicienda res. Et num. 20. 21. 24. Histrionum &

corrup. lib. 11. P. titu. 3.. Et idem Iustinianus, mulieres scenicas, quæ in spectaculis illis se exhibent publicis, inhone

autem est, vt Labeo definitl. 2. § ait prętor, de ijs qui not. infa., quæ ludorum faciendorum causa, quolibet loco vbi quis

telligenda, sed cum temperamento : nam quædam sunt certamina publica, quæ non quæstus causa, sed virtutis exercentur, quoru

t certando, seu vincatur, illati damni crimine reus sit. Spectacula, quæ ostendendæ virtutis causa erant, honorem præmium

οὺς δʹ ὀνομαζομένους θεματικοὺς ἀργυρίτας, id est, Eorum certaminum, quæ dicuntur sacra, quorum præmia in sola corona, Ste

ad id aduocantur, argyritas , id est, pecuniosos. Certamina illa : ad quæ confluebant populi vndique, sacra & præmia si

ca, derisoria, satyrica, ioculatoria, magica, præstigia, indigna sunt quæ ab homine sanæmentis fiant vel fieri inspiciantur

liberalitates priuatorum hominum, esse omni reipub. valdè suspectas, quæ ciuitati nullum ornatum, nullam vtilitatem, plebi

spectaculis, & ea exprobat, tomo i. omilia de Dauide & Saule, quæ incipit, Equidẽ arbitror multos. &c. & in

ro re seria habetur : neque enim ludi sunt inanis gloriæ cupiditates, quæ ad afficiendum morte adeo sunt immisericordes. Se

erate ambitiones, & præteres suarum facultatum impensa, neq; verò quæ his de causis excitantur seditiones amplius ludi

riam natura permissum fuerit, nec esset Lacædæmone tam nobilis vidua, quæ non ad scenam iret mercede conducta. Quod abomina

& eorum spectacula. Deinde venationum quoque spectationes, easq́; quæ fiunt in scena saltationes perfici. Qui secus fec

Sed dicet aliquis, cur tanta hîc in explicando iure ciuili conseris, quæ ad ecclesiastem potius pertinere videntur, quàm a

les & effœminati. Item aliud anima damnum, cùm inutilia, & ea quæ anima nihil conducant, ibi conspiciuntur, & m

ibi conspiciuntur, & mulieres impudica, tempus dilapidamus, & quæ non oportet loqui, loquimur. &c. Statutum &a

magis gladiatoria illa crudelitatis plena abominanda sunt spectacula, quæ antiquitus voluptati erant, ad efferandos & v

ejusdem subinde maledicentiam edictis coërcuerunt severissimis. Roma, quæ Athenas æmulata, Theatrum excitavit superbissimum

e Senatu, & omnia ejus ornamenta hastæ subjecta vendidit. Gallia, quæ Atticam Theatri excellentiam attigit, Romanam sup

veteris Theatri licentiam detorquebantur. Recrudescebat pugna, & quæ opprobria in Theatrum vetus congesta fuerant, hæc

A, informandis moribus idonea quænam intelligi debet ? Ea, ni fallor, quæ præceptis vel exemplis instructa sit idoneis. Qui

astigat ? Ista quidem observare, vel notare non dignatur Philosophia, quæ in moribus nihil arguit, nisi quod affine culpæ s

ciis nostris disputas verbosè. Non vitupero. Eam sequeris disciplinam quæ proponendo, confirmando, refellendo, te faciat ne

lterum spectantibus exhibere ? Exempla vultis eximia & illustria, quæ suo nitore menti præluceant ? Ut habeantur, elige

tur, eligenda sunt. Sed Historia non semper eligit. Hæc recipit ferme quæ fortuna obtulit. Musa dramatica nullum admittit e

delectu, & omnia duce prudentiâ eligit.   Exempla optatis gravia, quæ suo pondere in animos pervadant ? Historia quando

liget, & per diligentiam præteribit.   Exempla desideratis proba, quæ virtutem munerando, vitium puniendo, invitent ad

optima, sed etiam proposita optimè, & in optimo lumine collocata, quæ luceant simul & moveant. Hìc verò triumphat q

tia separatim à virtutibus proponuntur, ut vulgò accidit in historia, quæ res singulas eo singulatim narrat ordine, loco, &

d altera opponuntur alteris in eodem dramate, quomodo fit in pictura, quæ colores opponit coloribus. Atque ita simul opposi

rò bibunt legentium lacrymas ; sit ipsa testis arena amphitheatralis, quæ tam crebrò spectantium fletibus immadescit. Et er

ormandis moribus idonea : in quo Theatro hæc reperimus conjuncta duo, quæ sejuncta Scholam duplicem efficiant, præcepta nim

Euripidis sederet frequens ? nisi ut ibi vel recognosceret præcepta, quæ tradebat discipulis, vel tradenda exciperet. Quid

us malè dotatis à fortuna providebas exempla pietatis & præcepta, quæ in clarissimas deinde familias, pro amplissimâ do

m in Republica personas acturi discant maturè ea spernere, vel amare, quæ in scena domestica risu vel plausu excipi viderin

s velle, aut delectare , sic interpretamini, ut relictâ priori parte, quæ potior est, alteram, quæ deterior, sequamini unic

sic interpretamini, ut relictâ priori parte, quæ potior est, alteram, quæ deterior, sequamini unicè, vel præcipuè ; & o

it ? Ut universa Poësis Dramatica ductu vestro aberret à scopo, & quæ in eo tota debet esse ut oblectando profit, in ho

erunt. Neque illos ab incœpto revocaverunt leges Dramaticæ complures, quæ fuerunt amoris causâ violandæ. Non eos repressit

mi terrorem sanare aliquando voluerunt, maxima proponendo infortunia, quæ usurpata oculis, ipso videndi usu amitterent form

acuat, non ut pœnitentiam exstimulet. O Tragœdia ! infelix Tragœdia ! quæ lugendis alienis casibus inventa es, tuos ipsa ca

d dum Tragœdiæ vicem doleo, Comœdiam videre & audire mihi videor, quæ se nobis offert hilari vultu, & suam sìbi for

linæ domesticæ labes & ruina. Quanquam quid ego Comœdiam increpo, quæ non suapte naturâ, sed alieno crimine evasit impr

velo, sed tenui & pellucido ; neque animadverterunt turpitudinem quæ se latendo prodat, & prodendo lateat, vulgò p

tendo prodat, & prodendo lateat, vulgò plus habere periculi, quàm quæ nuda prodit ; quoniam hæc offendit oculos, dum vu

des amoris, sed jam dociles. His omnibus Voluptas sua dictet præcepta quæ ferme talia sint, carpere quoscumque flores obvio

oribus concedunt Amazones illæ sagittandi peritissimæ ; fœminas dico, quæ in Theatro personas cum viris homicidas, id est,

 ; vel figmenta amatoria, in quibus recognoscantur veri amores, & quæ à fictione ad veritatem tacitâ cogitatione revoce

di spectatores id genus, quid mirum vel Autores ea proponere Dramata, quæ scripta sint ad morum licentiam, vel Actores ea l

mp; Actorum lasciviam castigare ? Qui sibi hoc juris vindicant in iis quæ pertinent ad Poëticam, vel Histrioniam, cujus sun

l Histrioniam, cujus sunt sæpe rudes, cur non utuntur jure suo in iis quæ spectant ad morum disciplinam, cujus debent esse,

rationem constitui, tantâ exarserunt indignatione, ut non expectatâ, quæ mox sequebatur, pravæ doctrinæ censurâ & pœnâ

ndulgentiâ vestrâ depravatum est. Per vos siat idonea virtuti Schola, quæ propter vos facta est apta nequitiæ officina. Pro

ant, quod sit frontibus verecundis erubescendum. Providete, ne scena, quæ naturâ suâ innocens est, alieno scelere fiat noce

quin epistolæ me inconsulto editæ capita et momenta, illa ipsa sint, quæ et meo in privato scripto haberentur, etsi duo hæ

; non minus quam et alterius, ritualium, ut vocant, occasione, quippe quæ ita Epistola videtur excipere, quasi minus iis ex

temperatione amplector, eaque omnia sine ulla exceptione subscriberem quæ tuo in Rituali habentur, tum quæ in Comœdos quomo

ia sine ulla exceptione subscriberem quæ tuo in Rituali habentur, tum quæ in Comœdos quomodocunque incidunt, sive eos recta

idunt, sive eos recta spectent, sive ad ipsos oblique referantur, tum quæ aliud quid, quodcunque sit, attingunt. Id equidem

exemples « Primam ætatem haber novus homo in uberibus utilis historiæ quæ nutrit exemplis. » S. Augustin de vera Religione,

ut videant aliquem sanctorum Patrum, et audiant ab eis aliqua verba, quæ narrantes aliis, gloriantur se ab illo, vel illo

entiæ conquisierint, continuo doctores fieri volunt, et docere non ea quæ egerint, sed ea quæ audierint, et viderint ; et d

continuo doctores fieri volunt, et docere non ea quæ egerint, sed ea quæ audierint, et viderint ; et despiciunt cæteros :

sic proficientem dies ultimus hujus vitæ invenerit, ut adjiciantur ei quæ proficienti defuerunt, et proficiendus judicetur.

ient l’art de représenter les jeux. VI. Réfutation. La Loi Si quæ C. de spect. nous fait voir que le Théâtre était

cum in Theatro, sed imitaretur in Templo ; eo damnabililius quod illa quæ mendaciter agebat, ita ageret ut eum populus vera

s ad ludos venires, fortunæ magis tribuos, quam sapientæ tuæ. Sin hæc quæ cæteri mirantur, contemnenda duxisti et cum per v

e lætor, et sine dolore corporis te fuisse, et animo valuisse, cum ea quæ sine causa mirantur, alii neglexeris. Nobis autem

ine causa mirantur, alii neglexeris. Nobis autem erant ea perpetienda quæ scilicet P. Macius probavisset : omnino, si quæri

nfidelis recti magister est metus : melius homines exemplis docentur, quæ imprimis hoc in se boni habent, quod approbant, q

xemplis docentur, quæ imprimis hoc in se boni habent, quod approbant, quæ præcipiunt fieri posse. Et quis terror valuisset

i ludorum hujus elegantiam, et scene magnificentiam valde contemnere, quæ huic admodum profuerunt. Nam quid ego dicam popul

o disciplinæ adire servus Dei potest urgente causa simplici duntaxat, quæ non pertineat ad proprium ejus loci negotium, vel

Circum vel Theatrum spectator. Loca nos non contaminant per se ; sed quæ in locis fiunt, a quibus et ipsa loca contaminari

nnement, dit Suidas « Olim carminibus in Bac chum scriptis certebant, quæ et Satirica dicebantur. Postea vero ad Tragedias

 Lorsqu’une chose, dit Quintilien « Ubi contradictioni locus non est, quæ potest esse causa dubitandi ? Ita fere omnis suas

jores quoque non abhorruisse spectaculorum oblectamentis, pro fortuna quæ tunc erat ; eoque ad Thuscis accitos histriones,

est. Et gentium stultitiam etiam illic aperte idem damnat historicus, quæ Deos colerent, quorum neque qui essent, neque qua

ivent être ; Il dit « Quod si neutro modo quales esse dicuntur, sicut quæ de Diis dicuntur. Forte enim neque rectum est ita

devorasse ; ita non nulli interpretentur, quod longinquitas temperis, quæ Saturni nomine significatur, quidquid gignit, ips

t : vel sicut idem opinatur Varro, quod pertineat Saturnus ad semina, quæ in terram de qua oriuntur, iterum recidunt. Itemq

bus suis reprehenditur, abjicitur, improbatur : nec solum a naturali, quæ Philosophorum est ; verum etiam ab ista civili, d

i, quæ Philosophorum est ; verum etiam ab ista civili, de qua agitur, quæ ad urbes, populosque pertinere asseritur, eo quod

arron dit « Varro tria genera Theologiæ dicit esse, id est rationis, quæ de Diis explicatur : eorumque unum mythicon, seu

verint, ut servierint homini. Denique in hoc omnia Diis attribuuntur, quæ non modo in hominem, sed etiam quæ in contemptiss

ue in hoc omnia Diis attribuuntur, quæ non modo in hominem, sed etiam quæ in contemptissimum hominem cadere possunt.  » Ibi

: an ex numeris, ut Pythagoras ; an ex atomis, ut Epicurus : sic alia quæ facilius intra parietes in schola, quam extra in

sse atque administrare debent ; in quo est, quos Deos publice colere, quæ Sacra, et sacrificia facere quemque par fit. » Ib

sacrifices chacun doit faire. » Varron ajoute « Ait enim Varro, ea quæ scribunt Poëtæ, minus esse quam ut populi sequi d

arro, ea quæ scribunt Poëtæ, minus esse quam ut populi sequi debeant. quæ vero Philosophi, plusquam ut vulgum scrutari expe

i debeant. quæ vero Philosophi, plusquam ut vulgum scrutari expediat, quæ sic abhorrent, inquit, ut tamen ex utroque genere

. Augustin « Sacerdotes velut sacris ritibus conantur fingere Deorum, quæ nulla est, honestatem. » S. August. lib. 6. De Ci

demonstrantur sepulchra in Græcia, reminiscere, quoniam es initiatus, quæ tradantur mysteriis. » Cicer. Lib. 1. Tuscul. quæ

s personat : hæc ea Deorum ipsorum festivitatibus consecrat… Sed illa quæ Theatrica est, publicam turpitudinem profitetur ;

… Sed illa quæ Theatrica est, publicam turpitudinem profitetur ; Ista quæ urbana est, illius turpitudinem ornatur. » S. Aug

able réformatrice des mœurs « O præclaram emendatricem vitæ poëticam, quæ amorem flagitii, et levitatis autorem in Concilio

tis autorem in Concilio Deorum collocandum putet ! De Comœdia loquor, quæ si hæc flagitia non probaremus, nulla esset omnin

ibus indigna majestate divina et ridicula, detestabiliaque celebrari, quæ poëticis cantantur carminibus, et ludis scenicis

cantantur carminibus, et ludis scenicis actitantur ; sacra vero illa, quæ non histriones, sed sacerdotes agunt, ab omni ess

temperatum, unde dignationem sumeret, non ponebat. Et si multæ essent quæ illo modo videbantur honorandæ memoriæ defunctoru

e sacrificium cum aut dicitur a nobis alioquid aut fit, quo honestas, quæ est amica justitiæ, improbis actibus violata disc

Christianis tenere traditiones Gentilium : scriptum est enim : omnia quæ facitis aut in verbo, aut in opere, omnia in nomi

dit ce saint Prélat « Spectacula, ludos, ludicrasque res id generis, quæ ab Ethnicorum moribus originem ducunt, disciplinæ

num dimanare. In quam sententiam valde populum confirmabit argumentis quæ gravissimi viri, Tertullianus, Cyprianus martyr,

Nulla res æque eloquia Dei adducit in contemptum, atque spectaculorum quæ illic proponuntur admiratio. » S. Chrysost. in ho

Nulla res æque eloquia Dei adducit in contemptum, atque spectaculorum quæ illic proponuntur admiratio. » S. Chrysost. in ho

bonorum operum. » ad Tit. cap. 2. « Ubi sunt qui hoc faciant, propter quæ venisse Christum Apostolus dicit ? Ubi sunt qui d

is superstitio penitus eruenda sit ; tamen volumus ut ædes templorum, quæ extra muros sunt positæ, intactæ, incorruptæque c

se videamus ; sed consuetudini cuidam temere obsequentes cum applausu quæ dicebantur a nobis, excepisse nobisque significat

ri verborum nostrorum, neque spiritualium, tremendorumque mysteriorum quæ hic celebrantur ; sed quasi diaboli laqueis capti

niam expendimus, et creditum nobis talentum distribuimus, nihil eorum quæ nostrarum erant partium prætermisimus : qui vero

ctorem orbis terrarum dicentem : Quæ societas luci, ad tenebras ? aut quæ pars fideli cum infideli ? 2. Cor. 6. v.15. Quant

gnum censendum est, cum fidelis qui precum et tremendorum mysteriorum quæ hic celebrantur, ac spiritualis doctrinæ particep

indulsisse tantum ut Theatrales atque Circenses ludi exhiberentur. At quæ sine superstitione spectacula ? aut quis putat oc

us in urbe cadat, cujus sit pœna voluptas. » Grande sane piaculum, ut quæ tot legibus Christianorum Principum prohibita era

tianorum Principum prohibita erant cruenta Gladiatorum spectacula, et quæ , ut vidimus, ne fierent redempta fuerant sanguine

sent iterum restituta ab ipsis Gentilibus, et quidem solenni ritu, ad quæ spectacula prodirent, ut Prudentius ait, cum pomp

pestilentia corporum, non corporibus, sed moribus curavit immittere, quæ animos miserorum tantis obcœcavit tenebris, tanta

seduxerunt, quam quod homines providi præcaverunt. Hinc est quod male quæ facitis, vobis imputari non vultis ; mala vero qu

Hinc est quod male quæ facitis, vobis imputari non vultis ; mala vero quæ patimini, Christianis temporibus imputatis. Neque

e mihi fortasse si viveret ! quomodo nos ista impunita esse nollemus, quæ ipsi dii sacra esse voluerunt, cum ludos scenicos

jubes ; nec solum jubes ; sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ geruntur, omnibusque prorsus modis hanc diabolica

la, non crimen ? et propterea mille illi mortibus digni sunt, quoniam quæ fugere cunctæ prorsus imperant leges, ea isti non

concurreritis, qua alacritate potero iterum de prædictis vos docere, quæ tam cito animo exciderunt ? Hoc enim est quod pot

m Christianorum cogi ad hæc spectacula, maxime quia in his exercendis quæ contra præcepta Dei sunt, nulla persecutionis nec

« Car les Spectacles du Théâtre, dit S. Chrysostome « Festa extranea quæ in Theatris peraguntur, conventus dæmonium sunt,

t quoniam contra præcepta divina convivia multis in locis exercentur, quæ ab errore Gentili attracta sunt, ita ut nunc a Pa

t diaboli. Quomodo, ô Christiane, spectacula post Baptismum sequeris, quæ opus esse diaboli confiteris ? Renunciasti semel

ntes, philosophiam serio amplexi sint. Clausa itaque sunt Theatra, et quæ aperta sunt, a nemine frequentantur : periit vero

quam nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit quæ præparavit Deus diligentibus se, non tam insipien

tacula postulatis et c. Non miror plane, non miror tibi evenisse mala quæ consecuta sunt. Nam quia tua te excidia non corre

t ; Ideo sub eorum successoribus, tolli minime debuerunt ? Multa sunt quæ a singulis Pontificibus diverso tempore sublata s

s usque ad extrema quæque pervenit. Et ideo nunc ea removenda suadeo, quæ cum nihil profuisse cognosco, tanquam contraria v

as tolleretur ; et quasdam extitisse causas, et contrarias voluntates quæ eorum intentionibus præpedirent, sicut ne nunc qu

dividendi authorem fuisse Periclem permulti dicunt, populumque ob eam quæ tunc vigebat administrandæ Reipublicæ rationem, m

ustas aspectum pascit, sic oportet ad ea spectacula intendere animum, quæ suo et proprio bono voluptatem et delectationem p

o bono voluptatem et delectationem probant : hæc sunt in his operibus quæ a virtute proficiscuntur, quæ aspectu ipso æmulat

onem probant : hæc sunt in his operibus quæ a virtute proficiscuntur, quæ aspectu ipso æmulationem quamdam, et stimulos ad

ibus maxima imperii munia demandabat Heliogabalus…..ita rebus omnibus quæ venerandæ olim censebantur, per omnem contumeliam

pronuntiandive causa in scenam prodierit. Scena est, ut Labeo definit quæ ludorum faciendorum causa quolibet loco ubi quis

édiens ou des Scéniques sous peine d’excommunication « Prohibendum ne quæ fidelis, vel Catechumena, aut Comicos, aut Scenic

as, vel tragicas personas induat… Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredietur, ubi ad eorum cognition

lle parle en termes exprès des Pantomimes, ou d’un vil Histrion « Si quæ in publicis porticibus vel in his civitatum locis

i « Lege Julia ita cavetur…Ne quis eorum sponsam, uxoremve habeto eam quæ ipsa, cujusve pater, materve artem ludicram facit

a donnée en ces termes : « Artes ludicræ, dit-il « Artes ludicræ sunt quæ ad voluptatem oculorum, atque aurium tendunt. » S

, et très déshonnêtes. « La Comédie, dit Cicéron « De Comœdia loquor, quæ si hæc flagitia non probaremus, nulla esset omnin

Regem hæc Theatrica agere accurate… Audi rem absurdam, et insolentem, quæ tamen in oculis totius Græciæ gesta est. Cum in I

populo esse spectaculo, nemini in eisdem Gentibus fuit turpitudini : quæ omnia apud nos partim infamia, partim humilia, at

jure, et legibus nulla irrogetur infamia… Alterum est genus infamiæ, quæ irrogatur alicui jure civili, etsi forte apud bon

c sunt attenti, et anxii, et nunquam cessantis studii præmia, propter quæ tantorum virorum laudibus non impudenter se perso

Agitatores, nec qui aquam equis spargunt ; cæteraque eorum ministeria quæ certaminibus sacris deserviunt, ignominiosi habea

et sambuca psalterioque eunt in ludum Histrionorum, discunt cantare, quæ majores nostri ingenuis probo ducier voluerunt. »

nibus, maxima imperii munia demandabat Heliogabalus ita rebus omnibus quæ venerandæ olim censebantur, per omnem contumeliam

e Agitatores, nec qui aquam equis spargunt cæteraque eorum ministeria quæ certaminibus sacris deserviunt ; ignominiosi habe

as, vel Tragicas personas induat. Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredientur ; ubi ad eorum (Prælat

dant, neque Comœdias, fabulas, coreas, vel quid aliud ludicrum ex iis quæ ab Histrionibus exhibentur, agant, vel spectent ;

us admiscentur ? Illas theatricas artes diu virtus Romana non noverat quæ et si ad oblectamentum voluptatis humanæ quæteren

s periculis civitatis et ludos per decem dies factos, neque rem ullam quæ ad placandos Deos pertineret, prætermissam, quasi

rum responsis tunc et ludi per dies decem facti sunt, neque res nulla quæ ad placandos Deos pertineret, prætermissa est. »

dit Ménochius « Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est. l. 2. Ait Prator ff. de his qui

ogium, etiam quibus opus non est prædicatur. Taceo de reliquis, etiam quæ in tenebris, et in speluncis suis delitescere dec

ant. Quod si nobis omnis impudicitia execranda est, cur liceat audire quæ loqui non licet, cum etiam scurrilitatem, et omne

t omne vanum verbum judicatum a Deo sciamus ? cur æque liceat videre, quæ facere flagitium est ? cur quæ ore prolata commun

Deo sciamus ? cur æque liceat videre, quæ facere flagitium est ? cur quæ ore prolata communicant hominem, ea per oculus et

amur, satis præscribitur nobis, et de illis speciebus spectaculorum ; quæ sæculari litteratura lusoriam, vel agonisticam sc

, dit Ménochius« Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est l. 2. ait Prator ff. de his qui

crimen obruitur, nunquam scelus oblivione sepelitur : exempla fiunt, quæ esse jam facinora destiterunt. » S. Cyprianus in

œnos, et hos maxime principis omnium, et dominatoris Jovis, ut aiunt, quæ sane scelera ; si quis de feris dixerit, erubesce

t, intendunt cupiditates. Prohibeantur ergo spectacula, et acroamata, quæ scurrilitatibus, verbisque temere profusis plena

ro re seria. Neque enim ludi sunt inanis gloriæ cupiditates crudeles, quæ mortem inferunt ; sed neque vana studia, et incon

deratæ ambitiones, et præterea suarum facultatum impensæ ; neque vero quæ his de causis excitantur seditiones, amplius sunt

ssio. Illa autem etiam absque litteris discitur. Ejus autem scriptura quæ ad rudes ignarosque homines pertinet, et est divi

udes ignarosque homines pertinet, et est divina, vocata est Charitas, quæ est scriptura spiritualis, licet autem divinam qu

audire sapientiam et licet administranda versari Republica quin etiam quæ sunt in mundo honeste ex Dei sententia assumere m

t per intervalla insaniæ precibus Deum placasse, facile conjicientem, quæ morbi causa fuerit ; atque etiam in somnis admoni

Pontifes ont condamné la Scène de l’Antiquité « Mimos et saltationes quæ in Scena fiunt. » Concil. Constantin. pseudo sext

as, vel Tragicas personas induat. Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredientur, ubi ad eorum cognitio

dit Ménochius « Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est. l. 2. ait Prator ff. de his qui

ernamur satis præscribitur nobis et de illis speciebus spectaculorum, quæ sæculari litteratura lusoriam vel agonisticam sce

de solis Circorum, ac Theatrorum impuritatibus dico. Talia enim sunt quæ illic fiunt, ut ea non solum dicere, sed etiam re

æmulatio, ibi et furor, et bilis, et ira, et dolor, et cætera ex his quæ cum his non competunt disciplinæ. Nam et si qui m

icata, obeunda tamen, et spectanda non essent Christianis fidelibus ; quæ etsi non haberent crimen, habent in se et maximam

« Sed ad Scenæ jam sales inverecundos transitum faciam, pudet referre quæ dicuntur, pudet etiam accusare quæ fiunt : agenti

os transitum faciam, pudet referre quæ dicuntur, pudet etiam accusare quæ fiunt : agentium strophas, adulterorum fallacias,

cit facere, dum consuescit videre…..Ita amatur quidquid non licet, ut quæ etiam ætas absconderat sub oculorum memoriam redu

crimen obruitur, nunquam scelus oblivione sepelitur ; exempla fiunt, quæ esse jam facinora destiterunt. » S. Cyprianus in

oit Canonique, « Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est l. 2. ait Prator ff. de his qui

alia multa, verborum obscœnitate compositæ : quas etiam inter studia quæ honesta, ac liberalia vocantur, pueri legere, et

alia multa, verborum obscœnitate compositæ : quas etiam inter studia quæ honesta, ac liberalia vocantur, pueri legere, dis

c, imbrem aureum, et gremium, et fucum, et templa cœli, et alia verba quæ in eo loco scripta sunt, nisi Terentius induceret

rit, tunc vere liberi eritis. Per eum namque præstatur, ut ipsæ etiam quæ liberales disciplinæ ab eis, qui in libertatem vo

es lire.... « Pourquoi donc, dit ce Canon « Cur ergo legi prohibentur quæ tam rationabiliter legenda probantur ? sed sæcula

nem eas adhibeant, ut errores Gentilium legendo detestentur et utilia quæ in eis invenient, ad usum sacræ eruditionis devot

uando cogimur litterarum sæcularium recordari et aliqua ex his dicere quæ olim obmisimus, non nostræ est voluntatis, sed ut

voluntatis, sed ut ita dicam, gravissimæ necessitatis, ut probemus ea quæ a sanctis Prophetis ante sæcula multa prædicta su

enim miserius misero non miserante seipsum, et flente Didonis mortem, quæ fiebat amando Æneam, non flente autem mortem suam

idonis mortem, quæ fiebat amando Æneam, non flente autem mortem suam, quæ fiebat non amando te. » S. Augustin. 1. Confess.

venientibus de fœminis narrationibus, quodammodo coinquinari. Proinde quæ ex divino spiritu dictata scriptura primæ illi æt

one et entitate, tantum habet de bonitate. Alia vero secundum speciem quæ accipitur secundum objectum conveniens. Tertia se

dit S. Chrysostome « Ne tantum itaque peccata fugiamus : sed ea etiam quæ videntur indifferentia quæ paulatim in hæc peccat

tum itaque peccata fugiamus : sed ea etiam quæ videntur indifferentia quæ paulatim in hæc peccata nos pertrahunt. Nam qui j

i vernilitate imbuatur, nec amoris, avaritiæ, metus discat affectum : quæ neque Oratori sunt necessaria, et mentem præcipue

tionum, excepta qua in causis utimur, tres accipimus species, fabulam quæ versatur in Tragœdiis, atque carminibus, non a ve

, aliquot versus qui illi occurrerunt pronuntiavit. Tum Satyrus eadem quæ ille repetens eo gestu, vultuque eadem extulit, u

el mulier veste viro conveniente. Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredientur ; ubi ad eorum cogniti

tissement vicieux et illicite ? « Il y a, dit S. Thomas « Sunt quædam quæ secundum speciem suam sunt peccata ; et talia non

ntes, philosophiam serio amplexi sint. Clausa itaque sunt Theatra, et quæ aperta sunt a nemine frequentantur : periit vero

ri turpitudine insumunt, otio et desidia ut torpeant cives efficiunt, quæ omnium vitiorum radix est : vitiis omnibus, et fr

adix est : vitiis omnibus, et fraudibus viam muniunt, libidine maxime quæ auribus, et oculis suscipitur : divinum cultum im

is, cum vacandum esset rebus divinis, populo ad spectacula attracto : quæ pestis omnibus piaculis procurando videbantur. Qu

, quibus turpitudo in memoriam revocatur, et ferme oculis subjicitur, quæ sunt vulnera Religionis nostræ, proba, monstraque

is spectaculis, ne a teneris Reipublicæ seminarium vitiis inficiatur, quæ gravissima pestis est. Adsint inspectores publice

Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet a

uli oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet aliquando minora mal

: quod ante sublatum, deinde ante triennium sic fuerat restitutum, ut quæ turpia essent et inhonesta in eo cessarent, dato

corum trium mensium spatio, ne hæc aut similia ludibria, in Ecclesia, quæ domus orationis esse debet, ac etiam Cæmeterio ex

omini, Herodem, Magos, et qualiter Rachel ploravit filios suos, et c. quæ tangunt festivitates illas de quibus hic fit ment

co apto ad Theatrandum, scilicet spectaculandum ; aliquando larvalis, quæ larvæ sunt deformitates hominum per appositionem

larvæ sunt deformitates hominum per appositionem colorum, vel rerum, quæ vulgariter dicuntur Maschera aliquando Histrional

de persona sua ludum facit. Alius illorum qui ludunt alle bagatelle, quæ sunt rerum honestarum demonstrationes….. Tales lu

mus orationis, vocabitur, Isay. 56. et Math. 21. Demonstrationes vero quæ fiunt ad honorem Dei, puta Passionnis Christi, et

redas quemquam fieri aliena infelicitate felicem. Omnia ista exempla, quæ oculis, atque auribus nostris ingeruntur, retexen

monibus pectus exhauriendum. Inducenda est in occupatum locum virtus, quæ mendacia contra verum placentia extirpet, quæ nos

occupatum locum virtus, quæ mendacia contra verum placentia extirpet, quæ nos a populo, cui nimis credimus, separet ac sinc

bitrio ibunt, non suo ferentur. » Ibidem cap. 35. « Ira, ut seponamus quæ mox secutura sunt damna, insidias, et perpetuam e

it S. Chrysostome « Propterea mille isti mortibus digni sunt, quoniam quæ fugere cunctæ prorsus imperant leges, ea isti non

es Dieux ? et qui s’écriait « O præclaram emendatricem vitæ poeticam, quæ amorem flagitii, et levitatis autorem in concilio

coutume , dit Mariana « Excæcat nimirum prava consuetudo animos ; et quæ passim fieri videmus defendere conantur quidam li

 Ludus est necessarius ad conversationem vitæ humanæ : Ad omnia autem quæ sunt utilia conversationi humanæ, deputari possun

métier, dit-il « Histrionatus ars, quia deservit humanæ recreationi, quæ necessaria est vitæ hominis secundum D. Thomam 22

trimenta inde existant. Spectacula, ludos, ludicrasque res id generis quæ ad Ethnicorum moribus originem ducunt, disciplinæ

um dimanare. In quam sententiam valde populum confirmabit argumentis, quæ gravissimi viri, Tertullianus, Cyprianus Martyr,

rtet Ministros altaris, vel quoslibet Clericos spectaculis aliquibus, quæ aut in nuptiis, aut in scenis exhibentur, interes

l’Exode « Sex diebus fecit Dominus cœlum et terram, et mare, et omnia quæ in eis sunt, et requievit in die septimo : Idcirc

n templum conveniant, illudque frequentent, pie ac religiose audituri quæ in eis sacra aguntur, conciones attente audiant,

dant, neque Comœdias, Fabulas, Choræas vel quid aliud ludicram ex iis quæ ab Histrionibus exhibentur, agant, vel spectent ;

simus artifex malorum segnius irritate animum demissa per aures, quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus, et quæ ipse sibi

animum demissa per aures, quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus, et quæ ipse sibi tradit spectator. Idcirco quæ turpiter

oculis subjecta fidelibus, et quæ ipse sibi tradit spectator. Idcirco quæ turpiter legebantur, novis Comœdiis agendis multo

tur, dum videtur : et lenocinante ad vitia publica authoritatis malo, quæ pudica fortasse ad spectaculum matrona processera

, de spectaculo revertitur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes, quæ probrorum formenta, quæ alimenta vitiorum, histri

ur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes, quæ probrorum formenta, quæ alimenta vitiorum, histrionicis gestibus inquinar

. Quid feceret si nunc in Christianorum theatris sederet, si Comœdias quæ aguntur spectaret ? Non jam enervantur mares ; se

dines agi ; veras profert. Fœmina prodit in scenam, et fœminam agit ; quæ a viro agi solebat, et minus movebat. Nunc compta

ut amore captum adolescentulum, luget, deperit, perit, exhibet oculis quæ celari in fœminis debuerant, et quæ honeste dici

t, deperit, perit, exhibet oculis quæ celari in fœminis debuerant, et quæ honeste dici non possunt, inhoneste cogitantur ;

tur. In priore huic hominum generi Ecclesiastica Communio denegatur : quæ pœna criminosis tantum actionibus irrogatur. In p

onibus Ægypti removeamus oculos, Arenæ, Circi, Theatrorum, et omnibus quæ animæ contaminant puritatem et per sensus ingredi

nibus immane est vitium » : quo vitio oblinuntur ij, qui ad spectanda quæ aguntur ab illis, locum, et introitum pecunia red

Nimium scelerate agit qui fundamenta civitatum, et rerum publicarum, quæ sapienter institutæ sunt, evertit. Id isti nebulo

e est ; sed improbi Mimi, et Histriones id moliuntur, cum pro virtute quæ sola est ad fœlicitatem via, vitium, et libidinem

diabolo immolantes. 3. E culpa letali voluptatem capere, seu ex ea re quæ non est sine culpa letali, letale est crimen. Sed

ersunt, Comœdiis obscœnis, voluptatem hauriunt ex actione Histrionum, quæ illis criminosa est. Ergo codem spectatores crimi

Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet a

uli oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet aliquando minora mal

me retranchant dans la raison de saint Cyprien « Prohibuit spectari quæ prohibuit fieri. » S. Cyprian. de spectac. , je l

e monde jusqu’à Dieu, selon cette parole du Cantique : « Quæ est ista quæ ascendit de deserto deliciis affluens ? » Or l’ex

pertinet ad conscientiam serviliter erga Deum se habentem, id est eam quæ cum a mortalibus ne ab hæreditate cælesti excidat

uit lib. 21. de civit. Dei cap. ult. « Qua sint, inquit, ipsa peccata quæ ita impediunt perventionem ad regnum Dei, ut tame

ap. 11. « Primam ætatem haber novus homo in uberibus utilis historiæ quæ nutrit exemplis. » S. Augustin de vera Religione,

ut videant aliquem sanctorum Patrum, et audiant ab eis aliqua verba, quæ narrantes aliis, gloriantur se ab illo, vel illo

entiæ conquisierint, continuo doctores fieri volunt, et docere non ea quæ egerint, sed ea quæ audierint, et viderint ; et d

continuo doctores fieri volunt, et docere non ea quæ egerint, sed ea quæ audierint, et viderint ; et despiciunt cæteros :

sic proficientem dies ultimus hujus vitæ invenerit, ut adjiciantur ei quæ proficienti defuerunt, et proficiendus judicetur.

cum in Theatro, sed imitaretur in Templo ; eo damnabililius quod illa quæ mendaciter agebat, ita ageret ut eum populus vera

s ad ludos venires, fortunæ magis tribuos, quam sapientæ tuæ. Sin hæc quæ cæteri mirantur, contemnenda duxisti et cum per v

e lætor, et sine dolore corporis te fuisse, et animo valuisse, cum ea quæ sine causa mirantur, alii neglexeris. Nobis autem

ine causa mirantur, alii neglexeris. Nobis autem erant ea perpetienda quæ scilicet P. Macius probavisset : omnino, si quæri

nfidelis recti magister est metus : melius homines exemplis docentur, quæ imprimis hoc in se boni habent, quod approbant, q

xemplis docentur, quæ imprimis hoc in se boni habent, quod approbant, quæ præcipiunt fieri posse. Et quis terror valuisset

i ludorum hujus elegantiam, et scene magnificentiam valde contemnere, quæ huic admodum profuerunt. Nam quid ego dicam popul

o disciplinæ adire servus Dei potest urgente causa simplici duntaxat, quæ non pertineat ad proprium ejus loci negotium, vel

Circum vel Theatrum spectator. Loca nos non contaminant per se ; sed quæ in locis fiunt, a quibus et ipsa loca contaminari

l. de Spect. c. 8. « Olim carminibus in Bac chum scriptis certebant, quæ et Satirica dicebantur. Postea vero ad Tragedias

s videri velit. » Quintil. Ibid. « Ubi contradictioni locus non est, quæ potest esse causa dubitandi ? Ita fere omnis suas

jores quoque non abhorruisse spectaculorum oblectamentis, pro fortuna quæ tunc erat ; eoque ad Thuscis accitos histriones,

est. Et gentium stultitiam etiam illic aperte idem damnat historicus, quæ Deos colerent, quorum neque qui essent, neque qua

e audiend. Poësis. « Quod si neutro modo quales esse dicuntur, sicut quæ de Diis dicuntur. Forte enim neque rectum est ita

devorasse ; ita non nulli interpretentur, quod longinquitas temperis, quæ Saturni nomine significatur, quidquid gignit, ips

t : vel sicut idem opinatur Varro, quod pertineat Saturnus ad semina, quæ in terram de qua oriuntur, iterum recidunt. Itemq

bus suis reprehenditur, abjicitur, improbatur : nec solum a naturali, quæ Philosophorum est ; verum etiam ab ista civili, d

i, quæ Philosophorum est ; verum etiam ab ista civili, de qua agitur, quæ ad urbes, populosque pertinere asseritur, eo quod

chapitre. « Varro tria genera Theologiæ dicit esse, id est rationis, quæ de Diis explicatur : eorumque unum mythicon, seu

verint, ut servierint homini. Denique in hoc omnia Diis attribuuntur, quæ non modo in hominem, sed etiam quæ in contemptiss

ue in hoc omnia Diis attribuuntur, quæ non modo in hominem, sed etiam quæ in contemptissimum hominem cadere possunt.  » Ibi

: an ex numeris, ut Pythagoras ; an ex atomis, ut Epicurus : sic alia quæ facilius intra parietes in schola, quam extra in

sse atque administrare debent ; in quo est, quos Deos publice colere, quæ Sacra, et sacrificia facere quemque par fit. » Ib

, et sacrificia facere quemque par fit. » Ibid. « Ait enim Varro, ea quæ scribunt Poëtæ, minus esse quam ut populi sequi d

arro, ea quæ scribunt Poëtæ, minus esse quam ut populi sequi debeant. quæ vero Philosophi, plusquam ut vulgum scrutari expe

i debeant. quæ vero Philosophi, plusquam ut vulgum scrutari expediat, quæ sic abhorrent, inquit, ut tamen ex utroque genere

. cap. 7. « Sacerdotes velut sacris ritibus conantur fingere Deorum, quæ nulla est, honestatem. » S. August. lib. 6. De Ci

demonstrantur sepulchra in Græcia, reminiscere, quoniam es initiatus, quæ tradantur mysteriis. » Cicer. Lib. 1. Tuscul. quæ

s personat : hæc ea Deorum ipsorum festivitatibus consecrat… Sed illa quæ Theatrica est, publicam turpitudinem profitetur ;

… Sed illa quæ Theatrica est, publicam turpitudinem profitetur ; Ista quæ urbana est, illius turpitudinem ornatur. » S. Aug

accersiri,quem expeti. » « O præclaram emendatricem vitæ poëticam, quæ amorem flagitii, et levitatis autorem in Concilio

tis autorem in Concilio Deorum collocandum putet ! De Comœdia loquor, quæ si hæc flagitia non probaremus, nulla esset omnin

ibus indigna majestate divina et ridicula, detestabiliaque celebrari, quæ poëticis cantantur carminibus, et ludis scenicis

cantantur carminibus, et ludis scenicis actitantur ; sacra vero illa, quæ non histriones, sed sacerdotes agunt, ab omni ess

temperatum, unde dignationem sumeret, non ponebat. Et si multæ essent quæ illo modo videbantur honorandæ memoriæ defunctoru

e sacrificium cum aut dicitur a nobis alioquid aut fit, quo honestas, quæ est amica justitiæ, improbis actibus violata disc

Christianis tenere traditiones Gentilium : scriptum est enim : omnia quæ facitis aut in verbo, aut in opere, omnia in nomi

I. Dissert. p. 89. « Spectacula, ludos, ludicrasque res id generis, quæ ab Ethnicorum moribus originem ducunt, disciplinæ

num dimanare. In quam sententiam valde populum confirmabit argumentis quæ gravissimi viri, Tertullianus, Cyprianus martyr,

Nulla res æque eloquia Dei adducit in contemptum, atque spectaculorum quæ illic proponuntur admiratio. » S. Chrysost. in ho

Nulla res æque eloquia Dei adducit in contemptum, atque spectaculorum quæ illic proponuntur admiratio. » S. Chrysost. in ho

bonorum operum. » ad Tit. cap. 2. « Ubi sunt qui hoc faciant, propter quæ venisse Christum Apostolus dicit ? Ubi sunt qui d

is superstitio penitus eruenda sit ; tamen volumus ut ædes templorum, quæ extra muros sunt positæ, intactæ, incorruptæque c

se videamus ; sed consuetudini cuidam temere obsequentes cum applausu quæ dicebantur a nobis, excepisse nobisque significat

ri verborum nostrorum, neque spiritualium, tremendorumque mysteriorum quæ hic celebrantur ; sed quasi diaboli laqueis capti

niam expendimus, et creditum nobis talentum distribuimus, nihil eorum quæ nostrarum erant partium prætermisimus : qui vero

ctorem orbis terrarum dicentem : Quæ societas luci, ad tenebras ? aut quæ pars fideli cum infideli ? 2. Cor. 6. v.15. Quant

gnum censendum est, cum fidelis qui precum et tremendorum mysteriorum quæ hic celebrantur, ac spiritualis doctrinæ particep

indulsisse tantum ut Theatrales atque Circenses ludi exhiberentur. At quæ sine superstitione spectacula ? aut quis putat oc

us in urbe cadat, cujus sit pœna voluptas. » Grande sane piaculum, ut quæ tot legibus Christianorum Principum prohibita era

tianorum Principum prohibita erant cruenta Gladiatorum spectacula, et quæ , ut vidimus, ne fierent redempta fuerant sanguine

sent iterum restituta ab ipsis Gentilibus, et quidem solenni ritu, ad quæ spectacula prodirent, ut Prudentius ait, cum pomp

pestilentia corporum, non corporibus, sed moribus curavit immittere, quæ animos miserorum tantis obcœcavit tenebris, tanta

seduxerunt, quam quod homines providi præcaverunt. Hinc est quod male quæ facitis, vobis imputari non vultis ; mala vero qu

Hinc est quod male quæ facitis, vobis imputari non vultis ; mala vero quæ patimini, Christianis temporibus imputatis. Neque

e mihi fortasse si viveret ! quomodo nos ista impunita esse nollemus, quæ ipsi dii sacra esse voluerunt, cum ludos scenicos

jubes ; nec solum jubes ; sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ geruntur, omnibusque prorsus modis hanc diabolica

la, non crimen ? et propterea mille illi mortibus digni sunt, quoniam quæ fugere cunctæ prorsus imperant leges, ea isti non

concurreritis, qua alacritate potero iterum de prædictis vos docere, quæ tam cito animo exciderunt ? Hoc enim est quod pot

m Christianorum cogi ad hæc spectacula, maxime quia in his exercendis quæ contra præcepta Dei sunt, nulla persecutionis nec

lica vota, decernimus. » Cod. de Paganis et sacrif. « Festa extranea quæ in Theatris peraguntur, conventus dæmonium sunt,

t quoniam contra præcepta divina convivia multis in locis exercentur, quæ ab errore Gentili attracta sunt, ita ut nunc a Pa

t diaboli. Quomodo, ô Christiane, spectacula post Baptismum sequeris, quæ opus esse diaboli confiteris ? Renunciasti semel

ntes, philosophiam serio amplexi sint. Clausa itaque sunt Theatra, et quæ aperta sunt, a nemine frequentantur : periit vero

quam nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit quæ præparavit Deus diligentibus se, non tam insipien

tacula postulatis et c. Non miror plane, non miror tibi evenisse mala quæ consecuta sunt. Nam quia tua te excidia non corre

t ; Ideo sub eorum successoribus, tolli minime debuerunt ? Multa sunt quæ a singulis Pontificibus diverso tempore sublata s

s usque ad extrema quæque pervenit. Et ideo nunc ea removenda suadeo, quæ cum nihil profuisse cognosco, tanquam contraria v

as tolleretur ; et quasdam extitisse causas, et contrarias voluntates quæ eorum intentionibus præpedirent, sicut ne nunc qu

dividendi authorem fuisse Periclem permulti dicunt, populumque ob eam quæ tunc vigebat administrandæ Reipublicæ rationem, m

ustas aspectum pascit, sic oportet ad ea spectacula intendere animum, quæ suo et proprio bono voluptatem et delectationem p

o bono voluptatem et delectationem probant : hæc sunt in his operibus quæ a virtute proficiscuntur, quæ aspectu ipso æmulat

onem probant : hæc sunt in his operibus quæ a virtute proficiscuntur, quæ aspectu ipso æmulationem quamdam, et stimulos ad

ibus maxima imperii munia demandabat Heliogabalus…..ita rebus omnibus quæ venerandæ olim censebantur, per omnem contumeliam

pronuntiandive causa in scenam prodierit. Scena est, ut Labeo definit quæ ludorum faciendorum causa quolibet loco ubi quis

dinandum. » C. Maritum dist. 33. ex Gennadij c. 72. « Prohibendum ne quæ fidelis, vel Catechumena, aut Comicos, aut Scenic

as, vel tragicas personas induat… Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredietur, ubi ad eorum cognition

er specialia generalibus insunt. » L. semper ff. de regul. jur. « Si quæ in publicis porticibus vel in his civitatum locis

« Lege Julia ita cavetur…Ne quis eorum sponsam, uxoremve habeto eam quæ ipsa, cujusve pater, materve artem ludicram facit

tem ludicram fecerit. » L. quadam ff. de pœnis. « Artes ludicræ sunt quæ ad voluptatem oculorum, atque aurium tendunt. » S

or est Vitruvius lib. 5. cap. 6. » Budæus ibid. « De Comœdia loquor, quæ si hæc flagitia non probaremus, nulla esset omnin

Regem hæc Theatrica agere accurate… Audi rem absurdam, et insolentem, quæ tamen in oculis totius Græciæ gesta est. Cum in I

populo esse spectaculo, nemini in eisdem Gentibus fuit turpitudini : quæ omnia apud nos partim infamia, partim humilia, at

jure, et legibus nulla irrogetur infamia… Alterum est genus infamiæ, quæ irrogatur alicui jure civili, etsi forte apud bon

c sunt attenti, et anxii, et nunquam cessantis studii præmia, propter quæ tantorum virorum laudibus non impudenter se perso

Agitatores, nec qui aquam equis spargunt ; cæteraque eorum ministeria quæ certaminibus sacris deserviunt, ignominiosi habea

et sambuca psalterioque eunt in ludum Histrionorum, discunt cantare, quæ majores nostri ingenuis probo ducier voluerunt. »

nibus, maxima imperii munia demandabat Heliogabalus ita rebus omnibus quæ venerandæ olim censebantur, per omnem contumeliam

e Agitatores, nec qui aquam equis spargunt cæteraque eorum ministeria quæ certaminibus sacris deserviunt ; ignominiosi habe

as, vel Tragicas personas induat. Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredientur ; ubi ad eorum (Prælat

dant, neque Comœdias, fabulas, coreas, vel quid aliud ludicrum ex iis quæ ab Histrionibus exhibentur, agant, vel spectent ;

us admiscentur ? Illas theatricas artes diu virtus Romana non noverat quæ et si ad oblectamentum voluptatis humanæ quæteren

s periculis civitatis et ludos per decem dies factos, neque rem ullam quæ ad placandos Deos pertineret, prætermissam, quasi

rum responsis tunc et ludi per dies decem facti sunt, neque res nulla quæ ad placandos Deos pertineret, prætermissa est. »

e Consulibus. « Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est. l. 2. Ait Prator ff. de his qui

ogium, etiam quibus opus non est prædicatur. Taceo de reliquis, etiam quæ in tenebris, et in speluncis suis delitescere dec

ant. Quod si nobis omnis impudicitia execranda est, cur liceat audire quæ loqui non licet, cum etiam scurrilitatem, et omne

t omne vanum verbum judicatum a Deo sciamus ? cur æque liceat videre, quæ facere flagitium est ? cur quæ ore prolata commun

Deo sciamus ? cur æque liceat videre, quæ facere flagitium est ? cur quæ ore prolata communicant hominem, ea per oculus et

amur, satis præscribitur nobis, et de illis speciebus spectaculorum ; quæ sæculari litteratura lusoriam, vel agonisticam sc

nus Epist. 37. « Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est l. 2. ait Prator ff. de his qui

crimen obruitur, nunquam scelus oblivione sepelitur : exempla fiunt, quæ esse jam facinora destiterunt. » S. Cyprianus in

œnos, et hos maxime principis omnium, et dominatoris Jovis, ut aiunt, quæ sane scelera ; si quis de feris dixerit, erubesce

t, intendunt cupiditates. Prohibeantur ergo spectacula, et acroamata, quæ scurrilitatibus, verbisque temere profusis plena

ro re seria. Neque enim ludi sunt inanis gloriæ cupiditates crudeles, quæ mortem inferunt ; sed neque vana studia, et incon

deratæ ambitiones, et præterea suarum facultatum impensæ ; neque vero quæ his de causis excitantur seditiones, amplius sunt

ssio. Illa autem etiam absque litteris discitur. Ejus autem scriptura quæ ad rudes ignarosque homines pertinet, et est divi

udes ignarosque homines pertinet, et est divina, vocata est Charitas, quæ est scriptura spiritualis, licet autem divinam qu

audire sapientiam et licet administranda versari Republica quin etiam quæ sunt in mundo honeste ex Dei sententia assumere m

t per intervalla insaniæ precibus Deum placasse, facile conjicientem, quæ morbi causa fuerit ; atque etiam in somnis admoni

Poëtica. « Successit vetus his Comœdia. » « Mimos et saltationes quæ in Scena fiunt. » Concil. Constantin. pseudo sext

as, vel Tragicas personas induat. Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredientur, ubi ad eorum cognitio

Distinct. 86. « Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est. l. 2. ait Prator ff. de his qui

ernamur satis præscribitur nobis et de illis speciebus spectaculorum, quæ sæculari litteratura lusoriam vel agonisticam sce

de solis Circorum, ac Theatrorum impuritatibus dico. Talia enim sunt quæ illic fiunt, ut ea non solum dicere, sed etiam re

æmulatio, ibi et furor, et bilis, et ira, et dolor, et cætera ex his quæ cum his non competunt disciplinæ. Nam et si qui m

icata, obeunda tamen, et spectanda non essent Christianis fidelibus ; quæ etsi non haberent crimen, habent in se et maximam

« Sed ad Scenæ jam sales inverecundos transitum faciam, pudet referre quæ dicuntur, pudet etiam accusare quæ fiunt : agenti

os transitum faciam, pudet referre quæ dicuntur, pudet etiam accusare quæ fiunt : agentium strophas, adulterorum fallacias,

cit facere, dum consuescit videre…..Ita amatur quidquid non licet, ut quæ etiam ætas absconderat sub oculorum memoriam redu

crimen obruitur, nunquam scelus oblivione sepelitur ; exempla fiunt, quæ esse jam facinora destiterunt. » S. Cyprianus in

rat. dist. 2. « Prima Histrionum pœna est jure ipso Cæsareo indicta, quæ infamiæ nota est l. 2. ait Prator ff. de his qui

alia multa, verborum obscœnitate compositæ : quas etiam inter studia quæ honesta, ac liberalia vocantur, pueri legere, et

alia multa, verborum obscœnitate compositæ : quas etiam inter studia quæ honesta, ac liberalia vocantur, pueri legere, dis

c, imbrem aureum, et gremium, et fucum, et templa cœli, et alia verba quæ in eo loco scripta sunt, nisi Terentius induceret

rit, tunc vere liberi eritis. Per eum namque præstatur, ut ipsæ etiam quæ liberales disciplinæ ab eis, qui in libertatem vo

e. » S. Gregor. 2. past. pastor. cap. 3. « Cur ergo legi prohibentur quæ tam rationabiliter legenda probantur ? sed sæcula

nem eas adhibeant, ut errores Gentilium legendo detestentur et utilia quæ in eis invenient, ad usum sacræ eruditionis devot

uando cogimur litterarum sæcularium recordari et aliqua ex his dicere quæ olim obmisimus, non nostræ est voluntatis, sed ut

voluntatis, sed ut ita dicam, gravissimæ necessitatis, ut probemus ea quæ a sanctis Prophetis ante sæcula multa prædicta su

enim miserius misero non miserante seipsum, et flente Didonis mortem, quæ fiebat amando Æneam, non flente autem mortem suam

idonis mortem, quæ fiebat amando Æneam, non flente autem mortem suam, quæ fiebat non amando te. » S. Augustin. 1. Confess.

venientibus de fœminis narrationibus, quodammodo coinquinari. Proinde quæ ex divino spiritu dictata scriptura primæ illi æt

one et entitate, tantum habet de bonitate. Alia vero secundum speciem quæ accipitur secundum objectum conveniens. Tertia se

 » Eph. 4. v. 30. « Ne tantum itaque peccata fugiamus : sed ea etiam quæ videntur indifferentia quæ paulatim in hæc peccat

tum itaque peccata fugiamus : sed ea etiam quæ videntur indifferentia quæ paulatim in hæc peccata nos pertrahunt. Nam qui j

i vernilitate imbuatur, nec amoris, avaritiæ, metus discat affectum : quæ neque Oratori sunt necessaria, et mentem præcipue

tionum, excepta qua in causis utimur, tres accipimus species, fabulam quæ versatur in Tragœdiis, atque carminibus, non a ve

, aliquot versus qui illi occurrerunt pronuntiavit. Tum Satyrus eadem quæ ille repetens eo gestu, vultuque eadem extulit, u

el mulier veste viro conveniente. Eos ergo qui deinceps aliquid eorum quæ scripta sunt, aggredientur ; ubi ad eorum cogniti

aliud hujusmodi. » S. Thomas 22. Q. 169. art. 2. ad 3. « Sunt quædam quæ secundum speciem suam sunt peccata ; et talia non

ntes, philosophiam serio amplexi sint. Clausa itaque sunt Theatra, et quæ aperta sunt a nemine frequentantur : periit vero

ri turpitudine insumunt, otio et desidia ut torpeant cives efficiunt, quæ omnium vitiorum radix est : vitiis omnibus, et fr

adix est : vitiis omnibus, et fraudibus viam muniunt, libidine maxime quæ auribus, et oculis suscipitur : divinum cultum im

is, cum vacandum esset rebus divinis, populo ad spectacula attracto : quæ pestis omnibus piaculis procurando videbantur. Qu

, quibus turpitudo in memoriam revocatur, et ferme oculis subjicitur, quæ sunt vulnera Religionis nostræ, proba, monstraque

is spectaculis, ne a teneris Reipublicæ seminarium vitiis inficiatur, quæ gravissima pestis est. Adsint inspectores publice

Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet a

uli oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet aliquando minora mal

: quod ante sublatum, deinde ante triennium sic fuerat restitutum, ut quæ turpia essent et inhonesta in eo cessarent, dato

corum trium mensium spatio, ne hæc aut similia ludibria, in Ecclesia, quæ domus orationis esse debet, ac etiam Cæmeterio ex

omini, Herodem, Magos, et qualiter Rachel ploravit filios suos, et c. quæ tangunt festivitates illas de quibus hic fit ment

co apto ad Theatrandum, scilicet spectaculandum ; aliquando larvalis, quæ larvæ sunt deformitates hominum per appositionem

larvæ sunt deformitates hominum per appositionem colorum, vel rerum, quæ vulgariter dicuntur Maschera aliquando Histrional

de persona sua ludum facit. Alius illorum qui ludunt alle bagatelle, quæ sunt rerum honestarum demonstrationes….. Tales lu

mus orationis, vocabitur, Isay. 56. et Math. 21. Demonstrationes vero quæ fiunt ad honorem Dei, puta Passionnis Christi, et

redas quemquam fieri aliena infelicitate felicem. Omnia ista exempla, quæ oculis, atque auribus nostris ingeruntur, retexen

monibus pectus exhauriendum. Inducenda est in occupatum locum virtus, quæ mendacia contra verum placentia extirpet, quæ nos

occupatum locum virtus, quæ mendacia contra verum placentia extirpet, quæ nos a populo, cui nimis credimus, separet ac sinc

bitrio ibunt, non suo ferentur. » Ibidem cap. 35. « Ira, ut seponamus quæ mox secutura sunt damna, insidias, et perpetuam e

Acte 1. Scene 5. « Propterea mille isti mortibus digni sunt, quoniam quæ fugere cunctæ prorsus imperant leges, ea isti non

Scene 1. Acte 2. Scene 2. « O præclaram emendatricem vitæ poeticam, quæ amorem flagitii, et levitatis autorem in concilio

. Discurso 6. §. 8. « Excæcat nimirum prava consuetudo animos ; et quæ passim fieri videmus defendere conantur quidam li

 Ludus est necessarius ad conversationem vitæ humanæ : Ad omnia autem quæ sunt utilia conversationi humanæ, deputari possun

ide et Saule. « Histrionatus ars, quia deservit humanæ recreationi, quæ necessaria est vitæ hominis secundum D. Thomam 22

trimenta inde existant. Spectacula, ludos, ludicrasque res id generis quæ ad Ethnicorum moribus originem ducunt, disciplinæ

um dimanare. In quam sententiam valde populum confirmabit argumentis, quæ gravissimi viri, Tertullianus, Cyprianus Martyr,

rtet Ministros altaris, vel quoslibet Clericos spectaculis aliquibus, quæ aut in nuptiis, aut in scenis exhibentur, interes

p. 12. « Sex diebus fecit Dominus cœlum et terram, et mare, et omnia quæ in eis sunt, et requievit in die septimo : Idcirc

n templum conveniant, illudque frequentent, pie ac religiose audituri quæ in eis sacra aguntur, conciones attente audiant,

dant, neque Comœdias, Fabulas, Choræas vel quid aliud ludicram ex iis quæ ab Histrionibus exhibentur, agant, vel spectent ;

simus artifex malorum segnius irritate animum demissa per aures, quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus, et quæ ipse sibi

animum demissa per aures, quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus, et quæ ipse sibi tradit spectator. Idcirco quæ turpiter

oculis subjecta fidelibus, et quæ ipse sibi tradit spectator. Idcirco quæ turpiter legebantur, novis Comœdiis agendis multo

tur, dum videtur : et lenocinante ad vitia publica authoritatis malo, quæ pudica fortasse ad spectaculum matrona processera

, de spectaculo revertitur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes, quæ probrorum formenta, quæ alimenta vitiorum, histri

ur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes, quæ probrorum formenta, quæ alimenta vitiorum, histrionicis gestibus inquinar

. Quid feceret si nunc in Christianorum theatris sederet, si Comœdias quæ aguntur spectaret ? Non jam enervantur mares ; se

dines agi ; veras profert. Fœmina prodit in scenam, et fœminam agit ; quæ a viro agi solebat, et minus movebat. Nunc compta

ut amore captum adolescentulum, luget, deperit, perit, exhibet oculis quæ celari in fœminis debuerant, et quæ honeste dici

t, deperit, perit, exhibet oculis quæ celari in fœminis debuerant, et quæ honeste dici non possunt, inhoneste cogitantur ;

tur. In priore huic hominum generi Ecclesiastica Communio denegatur : quæ pœna criminosis tantum actionibus irrogatur. In p

onibus Ægypti removeamus oculos, Arenæ, Circi, Theatrorum, et omnibus quæ animæ contaminant puritatem et per sensus ingredi

nibus immane est vitium » : quo vitio oblinuntur ij, qui ad spectanda quæ aguntur ab illis, locum, et introitum pecunia red

Nimium scelerate agit qui fundamenta civitatum, et rerum publicarum, quæ sapienter institutæ sunt, evertit. Id isti nebulo

e est ; sed improbi Mimi, et Histriones id moliuntur, cum pro virtute quæ sola est ad fœlicitatem via, vitium, et libidinem

diabolo immolantes. 3. E culpa letali voluptatem capere, seu ex ea re quæ non est sine culpa letali, letale est crimen. Sed

ersunt, Comœdiis obscœnis, voluptatem hauriunt ex actione Histrionum, quæ illis criminosa est. Ergo codem spectatores crimi

Republica ; sed populi oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet a

uli oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest quæ sunt meliora obtinere, solet aliquando minora mal

. » S. August. lib. 22. contra Faustum cap. 28. « Prohibuit spectari quæ prohibuit fieri. » S. Cyprian. de spectac. Serm.

pertinet ad conscientiam serviliter erga Deum se habentem, id est eam quæ cum a mortalibus ne ab hæreditate cælesti excidat

uit lib. 21. de civit. Dei cap. ult. « Qua sint, inquit, ipsa peccata quæ ita impediunt perventionem ad regnum Dei, ut tame

trum. Tolerant Apostoli pseudo Apostolos ; et inter sua quærentes non quæ Jesu-Christi, Paulus non sua quærens sed quæ Jesu

inter sua quærentes non quæ Jesu-Christi, Paulus non sua quærens sed quæ Jesu-Christi, cum gloriosissima tolerantia conver

30. 10. [NDA] L. 3. Pædagogi c. 4. p. 263. 11. [NDA] « Quid vero quæ promiscuas balneas adeunt, quæ oculis ad libidine

c. 4. p. 263. 11. [NDA] « Quid vero quæ promiscuas balneas adeunt, quæ oculis ad libidinem curiosis, pudori ac pudicitiæ

d libidinem curiosis, pudori ac pudicitiæ corpora dicata prostituunt, quæ cum viros atque à viris nudæ viderit turpiter ac

llam consuetudinem à Patribus et avis, longeque à majoribus traditam, quæ pectora eorum hostiliter obsidebat, vel potius po

i est ?… Quæ est in Baptismo salutari Christianorum prima confessio ? quæ scilicet nisi ut renuntiare se Diabolo, ac pompis

am opera sunt Diaboli. Quomodo o Christiane post Baptisimum sequeris, quæ opus esse Diaboli confiteris ? renuntiasti semel

i est ?… Quæ est in Baptismo salutari Christianorum prima confessio ? quæ scilicet nisi ut renuntiare se Diabolo, ac pompis

am opera sunt Diaboli. Quomodo o Christiane post Baptisimum sequeris, quæ opus esse Diaboli confiteris ? renuntiasti semel

nstitut. Divin. cap. 20., Saint Chrysostome,« Cuncta enim simpliciter quæ ibi fiunt sunt turpissima, omnia ibi turpi lasciv

quantum homo sit pronus ad vitia vel lasciviæ vel crudelitatis per ea quæ ibi repræsentantur : Unde Chrysostomus dicit quod

dicata, obeunda tamen et spectanda non essent Christianis fidelibus, quæ et si non haberent crimen habent in se, et maxima

ium, intendunt cupiditates… Prohibeantur ergo spectacula et acromata, quæ nequitia verbisque obscænis, et vanis temere prof

iffractis, ad morum quoque corruptelam quam maxime proficientibus, et quæ nullum non genus effrænis lasciviæ animis ingener

n. 61. « Nec oportere quemquam Christianorum legi ad hæc spectacula.… quæ contra præcepta Dei sunt. » le Canon, de forcer

iversalis Synodus, eos qui dicuntur mimi, et eorum spectacula, easque quæ fiunt in scena saltationes perspici : qui secus f

. ad Præd. verbi Dei. « Spectacula, ludos, ludicrasque resid generis, quæ ab ethnicorum moribus originem ducunt, disciplinæ

a Comédie Ibid. « In quam sententiam valde populum confirmabit per ea quæ gravissimi viri Tertullianus, Cyprianus Martyr, S

. 15. ad pop. Antioc. « Nec tantum itaque peccata fugiamus, sed etiam quæ videntur indifferentia, paulatim in hæc nos pertr

e labores, qui ritu diffluis et cantu meretricis caperis ? nam si vix quæ longe ab hujuscemodi cantibus remota est anima, c

s irretitus Ordinis Sacramento initiari non potest aut non debet ; ea quæ sint quandoque denuntiet, et si opus est, etiam e

lestia consequitur, habes uxorem, non cares liberis, abundas amicis ; quæ omnia ad delectationem, honestatem et emolumenta

libris Gentil. « Tanta sane melodiæ rectæ differentia a turpi, ut eam quæ nunc est in usu, non minùs fugere debeatis quam r

actantius lib. 6. Institut. Divin. cap. 20. « Cuncta enim simpliciter quæ ibi fiunt sunt turpissima, omnia ibi turpi lasciv

quantum homo sit pronus ad vitia vel lasciviæ vel crudelitatis per ea quæ ibi repræsentantur : Unde Chrysostomus dicit quod

dicata, obeunda tamen et spectanda non essent Christianis fidelibus, quæ et si non haberent crimen habent in se, et maxima

ium, intendunt cupiditates… Prohibeantur ergo spectacula et acromata, quæ nequitia verbisque obscænis, et vanis temere prof

iffractis, ad morum quoque corruptelam quam maxime proficientibus, et quæ nullum non genus effrænis lasciviæ animis ingener

n. 61. « Nec oportere quemquam Christianorum legi ad hæc spectacula.… quæ contra præcepta Dei sunt. » Concil. in Trullo a

iversalis Synodus, eos qui dicuntur mimi, et eorum spectacula, easque quæ fiunt in scena saltationes perspici : qui secus f

. ad Præd. verbi Dei. « Spectacula, ludos, ludicrasque resid generis, quæ ab ethnicorum moribus originem ducunt, disciplinæ

nare. » Ibid. « In quam sententiam valde populum confirmabit per ea quæ gravissimi viri Tertullianus, Cyprianus Martyr, S

. 15. ad pop. Antioc. « Nec tantum itaque peccata fugiamus, sed etiam quæ videntur indifferentia, paulatim in hæc nos pertr

e labores, qui ritu diffluis et cantu meretricis caperis ? nam si vix quæ longe ab hujuscemodi cantibus remota est anima, c

s irretitus Ordinis Sacramento initiari non potest aut non debet ; ea quæ sint quandoque denuntiet, et si opus est, etiam e

lestia consequitur, habes uxorem, non cares liberis, abundas amicis ; quæ omnia ad delectationem, honestatem et emolumenta

libris Gentil. « Tanta sane melodiæ rectæ differentia a turpi, ut eam quæ nunc est in usu, non minùs fugere debeatis quam r

ennent des exemples : « Scelus oblivione non sepelitur, exempla fiunt quæ facinora esse desierunt. » On retrouve le péché q

el aliment du vice, que les gestes des Acteurs ! « Morum quanta labes quæ alimenta vitiorum histrionicis gestibus ! » Leur

s qu’on y joue, « scenæ sales inverecundos pudet referre, et accusare quæ fiunt », les chansons des Acteurs, les intrigues

tendons : « Oculi et aures custodiendæ ; scito assuescimus in scelera quæ audimus. » L’homme, trop porté au vice, est si fa

tomber ; que deviendra-t-il, s’il y est poussé par l’exemple ? « Mens quæ sponte corruit, quid faciet si fuerit impulsa ? »

u’on y lit, « ne oculi nostri inquinentur, et aures hauriant prophana quæ ibi decantantur carmina », par exemple, quand on

(à l’Opéra) : « Nec fas est nobis audire Deorum hominumque adulteria, quæ suavi verborum modulamine prœmiis inducti celebra

allume surtout par les regards, les embrase : « Inflammantur libidine quæ aspectu maximè concitatur. » Chacun, selon son se

voluptés qui souillent l’âme par tout ce qui s’y fait : « Voluptates quæ inquinant per ea quæ his geruntur. » Les tragique

nt l’âme par tout ce qui s’y fait : « Voluptates quæ inquinant per ea quæ his geruntur. » Les tragiques ne s’occupent que d

r dans les bontés de Dieu, tandis que nous l’insultons de concert ? «  quæ spes apud Deum quem quasi consensu publico oppugn

lettres au mois d’Avril 1684. in-f°. pag. 39. 1. Pudet me accusare quæ fiunt, adulterorum fallacias, mulierum impudiciti

jocos. S. Cyprian. Lib. de Spectac. 1. Prohibeantur ergò Spectacula quæ nequitiâ, verbis obscœnis & vanis temerò prof

ræ enim transitus est tempus nostrum… Venite ergò & fruamur bonis quæ sunt, & utamur creaturâ tanquàm in juventute

ons sont imprimés l’an 1606. 1. Idolatria omnium ludorum mater est, quæ ut ad se Christiani fideles veniant, blanditur il

la pudeur et la modestie. « Prohibeantur ergo spectacula et acromata, quæ nequitia, verbisque obscænis et vanis temere prof

jubes : non solum jubes ; sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ geruntur, omnibusque prorsus modis, hanc diabolic

ssister. « Quomodo, ô Christiane, spectacula post baptismum sequeris, quæ opus esse diaboli confiteris ? in spectaculis eni

. « Si cui itaque leve spectaculorum crimen videtur, respiciat cuncta quæ diximus et videat in spectaculis non voluptatem e

it. 2. « Qui in scænam prodierit, infamis est, dit la Loi.« Scæna est quæ ludorum faciendorum causa, quolibet loco ubi quis

plutôt une mort à l’âme qu’un véritable plaisir. « Respiciant cuncta quæ diximus, et videant in spectaculis non voluptatem

ri. Si quis autem præsentem canonem contempserit, et se alicui eorum, quæ sunt vetita, dederit ; si sit quidem clericus ; d

2. ff. de his qui notantur infamiæ. § 5. lib. 3. tit. 2. « Scæna est quæ ludorum faciendorum causa, quolibet loco ubi quis

0. « sex enim diebus fecit Dominus cœlum et terram, et mare, et omnia quæ in eis sunt ; et requievit in die septime : idcir

ræ prospicere, et a malis operibus coercere, custodire diem Dominicam quæ nos denuo peperit, et a peccatis omnibus liberavi

0. « sex enim diebus fecit Dominus cœlum et terram, et mare, et omnia quæ in eis sunt ; et requievit in die septime : idcir

ræ prospicere, et a malis operibus coercere, custodire diem Dominicam quæ nos denuo peperit, et a peccatis omnibus liberavi

simulacris dicata, spectanda tamen non essent Christianis fidelibus, quæ etsi non haberent crimen, habent tamen in se non

. I. 1. Quomodò, ô Christiane ! Spectacula post Baptismum sequeris, quæ esse opus diaboli confiteris ? In Spectaculis eni

sent (Dii) si iis nocere voluissent, injustitiæ enim, intemperantiæ.. quæ semina essent, si his vitiis ratio non jubeat ? M

. 3. 1. O præclaram emendatricem vitæ poëticam ! De Comœdia loquor, quæ si flagitia non probaremus, nulla esset omninò. Q

s est ante in Scenam prodire, quod existimaret Spectatorum aures, iis quæ primò audiunt captas occupari. Aristot. de republ

quia. Cessent confabulationes quælibet : sint postremo quæcumque alia quæ divinum possunt turbare Officium, aut oculos diui

quia. Cessent confabulationes quælibet : sint postremo quæcumque alia quæ divinum possunt turbare Officium, aut oculos diui

bus qui oculis hominum pepercerunt, nec omnia spectaculis nudaverunt, quæ sacrarum ædium parietibus occuluntur. » Les Théât

dans les Poètes Tragiques Epist[ola]. 18.. « Quam multa Poetæ dicunt quæ à Philosophis aut dicta sunt aut dicenda ? non at

s et ne vivent dans la retraite Tit. VII. L. 4. pag. 365.. « Mulieres quæ ex viliori sorte progenitæ, spectaculorum debentu

mnitati pareant, post epulas vero ad spectaculum redire desistant. In quæ tamen omnes judices, sive privati, nihil penitus

pereur fit l’année suivante : « Ut Mima publice habitu etiam Virginum quæ Deo dicatæ sunt, non utantur. » Cette même Loi, s

a campagne, croyant ôter ainsi tous les vestiges de l’Idolâtrie. « Si quæ in agris templa sunt sine turba ac tumultu diruan

, voxque baccantium, ac vix discerni forsitan poterat plebis ejulatio quæ cadebat in bello, et sonus populi qui clamabat in

nceret malorum magnitudo. Illa enim a Romanis quondam vix capta, immò quæ cum maxima Roma de principatu sæpè certarat, eam

vitas tollentur, et quosdam extitisse causas et contrarias voluntates quæ eorum intentiones præpedirent. » Ce grand Pape fi

es[iens]. 5. 4, « Aut turpitudo, aut stultilo quidum, aut scurrilitas quæ ad rem non pertinet, sed magis gratiarum actio. »

demus, ne oculi nostri inquinentur et aures nostræ hauriant prophana, quæ tibi decantantur carmina. » Ce que dit ce saint E

dicata, obrunda tamen et spectanda non essent Christianis fidelibus ; quæ etsi non habeant crimen, habent in se et maximam

rgo spectacula omnia, non solùm ne quid vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent, sed ne cujus nos

n exprimée par les airs et par les paroles. » « Nescientes Orchestram quæ spectaculis impuris abundat, his qui illic consid

. 7.. « A spectaculis removeamus occulos, circi, Theatrum, et omnibus quæ animæ contaminant puritatem, et per sensus ingred

nes. Si quis autem præsentem Canonem contempserit, et se alicui eorum quæ sunt verita, dederit, si fit quidem Clericus depo

is « Pleraque amatoria Metro vel Rithmo composita reliquisti Carmina, quæ præ nimia suavitate tam dictaminis, quam cantus s

Quod quidem potest esse dupliciter. Uno modo ex ipsa specie actionum quæ assumuntur in ludum, quod quidem jocandi genus se

et utitur aliquis causa ludi turpibus verbis vel factis vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum quæ de se sunt pecc

bus verbis vel factis vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum quæ de se sunt peccata mortalia. Alio autem modo pote

, ludus est necessarius ad conversationem humanæ vitæ. Ad omnia autem quæ sunt utilia conversationis humanæ deputati possun

sse est talibus interdum uti, quasi ad quamdam animæ quietem... Circa quæ tamen videntur tria præcipue esse cavenda, quorum

où vient que Cicéron disait « O præclaram emendatricem vitæ poëticam, quæ amorem flagitii et levitatis autorem in concilio

atis autorem in concilio deorum collocandum putat ; de Comœdia loquor quæ si hæc flagitia non probaremus, nulla esset omnin

Or les Comédiens « Histrionatus ars, quia deservit humanæ recreationi quæ necessaria est vitæ hominis secundum D. Thomam 2.

Ep[istola]. 15.. « Audisses comœdum, vel lectorem, vel lyristem, vel quæ mea liberalitas, omnes. » Le même Pline, louant l

rima species gulæ, quando saturati de mensa evadunt ad spectacula per quæ moventur ad stultas et illicitas risiones. » La b

Republica, sed populi oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest, quæ meliora sunt obtinere, solet

li oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest, quæ meliora sunt obtinere, solet aliquando minora mal

bre Jésuite répond ainsi « Excæcat nimirum prava consuetudo animos et quæ passim fieri videmus defendere conantur quidam li

ene agentes. » Eclog[ue] 5. 52. [NDA] « Thymelicam id est scœnicam quæ modos et saltationes facit in Thymele seu pulpito

Scæna proprie est histrionum. Orchestra Chori, in qua est et Thymele, quæ vel tribunal est vel ara. » Vitruve. « Apud Græco

es[iens]. 5. 4, « Aut turpitudo, aut stultilo quidum, aut scurrilitas quæ ad rem non pertinet, sed magis gratiarum actio. »

dicata, obrunda tamen et spectanda non essent Christianis fidelibus ; quæ etsi non habeant crimen, habent in se et maximam

nes. Si quis autem præsentem Canonem contempserit, et se alicui eorum quæ sunt verita, dederit, si fit quidem Clericus depo

Christianos, hujusmodi, corrigantur : Sin autem, obtineant super eis quæ sunt ante nos regulariter edita. » Concil[e]. tom

. « Pleraque amatoria Metro vel Rithmo composita reliquisti Carmina, quæ præ nimia suavitate tam dictaminis, quam cantus s

Quod quidem potest esse dupliciter. Uno modo ex ipsa specie actionum quæ assumuntur in ludum, quod quidem jocandi genus se

et utitur aliquis causa ludi turpibus verbis vel factis vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum quæ de se sunt pecc

bus verbis vel factis vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum quæ de se sunt peccata mortalia. Alio autem modo pote

, ludus est necessarius ad conversationem humanæ vitæ. Ad omnia autem quæ sunt utilia conversationis humanæ deputati possun

ex turpi causa, sicut de meretricio et histrionatu, et aliis ejusmodi quæ non tenentur restituere. Unde de talibus tenentur

sse est talibus interdum uti, quasi ad quamdam animæ quietem... Circa quæ tamen videntur tria præcipue esse cavenda, quorum

tempori et loco. » art. 3. « O præclaram emendatricem vitæ poëticam, quæ amorem flagitii et levitatis autorem in concilio

atis autorem in concilio deorum collocandum putat ; de Comœdia loquor quæ si hæc flagitia non probaremus, nulla esset omnin

ub[itatio]. 13. « Histrionatus ars, quia deservit humanæ recreationi quæ necessaria est vitæ hominis secundum D. Thomam 2.

Republica, sed populi oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest, quæ meliora sunt obtinere, solet

li oblectationi, atque importunis precibus dari : quæ cum non potest, quæ meliora sunt obtinere, solet aliquando minora mal

um. c. 27. Isaie. 520. « Excæcat nimirum prava consuetudo animos et quæ passim fieri videmus defendere conantur quidam li

Parcite, prudentes, hùc tendere : non benè ripæ Creditur. Ipsa etiam quæ spondent littora portum, Semina mortis alunt, mul

s enecat anguis.  O mores nimiùm inversi, fœcundaque culpæ Sæcula ! quæ simplex olim peccare vetabat Fabula, degeneri jam

allidulus paulatìm, alio redivivus in Orbe, Vultis at alterno tollant quæ pectora sensu, Magnos eventus, magna infortunia,

ore fructus Pratave, quis tenero ridentia gramine vidit Frigidus ? O quæ se facies gratissima pandit, Cùm vix nata seges,

riusquam ederetur, meam ad notitiam non pervenisse, & planè omnem quæ in me conjiceretur de ea scripta suspicionem, à m

in epistolæ me inconsulto editæ capita & momenta, illa ipsa sint, quæ & meo in privato scripto haberentur ; etsi du

on minus quàm & alterius, Ritualium, ut vocant, occasione, quippe quæ ita Epistola videtur excipere, quasi minus iis ex

temperatione amplector, eaque omnia sine ulla exceptione subscriberem quæ tuo in Rituali habentur, cùm quæ in Comœdos quomo

ia sine ulla exceptione subscriberem quæ tuo in Rituali habentur, cùm quæ in Comœdos quomodocunque incidunt, sive eos rectà

idunt, sive eos rectà spectent, sive ad ipsos obliquè referantur, tum quæ aliud quid quodcunque sit, attingunt. Id equidem,

lement pour les choses de la terre » : Tace, obmutesce ; non sapis ea quæ Dei sunt, sed quæ sunt hominum. C’est de ce défau

oses de la terre » : Tace, obmutesce ; non sapis ea quæ Dei sunt, sed quæ sunt hominum. C’est de ce défaut de discernement

sed Cœnologos. Imo eò deploranda tempora sæculis omnibus impudiciora, quæ à quibus defenderentur invenere. At viros non de

æ sapientiæ malesano fulgore excitata ab inferis pestis, docere audet quæ integer audiit nemo, nemo pius, nemo doctus ? Cyn

um adolescentium, juvenum, fœminarumve audaciam non admirabitur ? aut quæ in re tam proclivi temeritas, quando insuper &

ti & errorem imprudentium, & inveni amariorem morte mulierem, quæ laqueus venatorum est, & sagena cor ejus : vi

lite pollui. Ab idolis hoc est à spectaculis imo offensionibus Ægypti quæ rectè idola nominantur, removeamus oculos arenæ,

minantur, removeamus oculos arenæ, circi ac theatrorum, & omnibus quæ animæ contaminant puritatem & per sensus ingr

s crimen obruitur, nunquam scelus oblivione sepelitur ; exempla fiunt quæ jam esse facinora destiterunt. Adulterium discitu

tur dum videtur, & lenocinante ad vitia publicæ authoritatis malo quæ pudica fortasse ad spectaculum matrona processera

ur impudica. Adhuc deinde morum quanta labes ! Quæ probrorum fomenta, quæ alimenta vitiorum histrionicis gestibus inquinari

 ? Admonentur utique quid facere possint, & inflammantur libidine quæ aspectu maximè concitatur ; ac se quisque pro sex

ando exprimunt, docent. Spectant hæc adolescentes quorum lubrica ætas quæ frænari aut regi debet ad vitia & peccata his

minatorum saltationes. D. Basil. Magnus hom. in Hexameron, Orchestra quæ abundat spectaculis impudicis, publica est &

ne oculi nostri inquinentur, & aures nostræ hauriant aut profana quæ ibi decantantur carmina ; nempe dum Thiestæ tragi

liberos devoratos recitant, nec fas nobis est audire adulteria Deorum quæ suavi cantu modulantur. Isaacus Presbyter de mun

azianzenus de Histrionibus. … … vitamque scelestam In medio ludunt, quæ didicere docentes. Ista quidem faciunt illi quæqu

exhortatio, tum ab iis qui spectaculis interfuerunt, tum ab illis qui quæ viderunt in spectaculis, post aliis enarrant. Acc

r hoc homo fit pronus ad vitia vel lasciviæ, vel crudelitatis, per ea quæ ibi repræsentantur. Unde Chrysost. hom. 6. in Mat

uando scilicet utitur aliquis causâ ludi, turpibus verbis vel factis, quæ de se sunt peccata mortalia : & sic patet quò

asi eos in peccato foventes. Card. Cajet. ibidem, Si indecentia sunt quæ repræsentantur, non excusant à peccato videntes.

iter quoties continet in se turpitudinem ; & q. 8. contra glossam quæ volebat, inspectores ludorum qui exercentur cum m

istens in videndo, non provenit ex aliqua prohibitione legis positivæ quæ Clericos plusquam Laicos in hoc coerceat ; sed pr

delectatur in peccato mortali, peccat mortaliter, præsertim in illis quæ sunt mala, non quia prohibita, sed quia essential

ez. lib. 9. disp. 46. n. 42. Componentes aut repræsentantes Comœdias, quæ res valde turpes ac ad Venerem excitantes contine

ta ad liberos nostros, ad uxores, ad turbam de eisdem rebus non eadem quæ nos, sed contraria sæpe concionemini. Insaniremus

amp; nos omnino & civitas omnis, si antequam Magistratus viderint quæ composuistis & dicenda ad populum judicaverin

ra invehitur idem Tertullianus in Apolog. Quonam illæ leges abierunt, quæ Theatra stuprandis moribus orientia statim destru

enetrabiles fiant ? Nam exemplum accidit, Domino teste, ejus mulieris quæ Theatrum adiit, & inde cum dæmonio rediit. It

. cap. 15. Vidi ego adhuc puer, in choreis procacissimam saltatricem, quæ me præsente post choreas insolenter cum adultero

sa, quâ obruti fuerunt permulti, & inter alios puella 15 annorum, quæ velutì altera Herodiadis totâ ferè nocte saltaver

se reos Comœdiarum nostri temporis Actores & Inspectores. Ex his quæ hactenus enumeravimus summorum Pontificum, Patrum

m licitè sustentari posse : illosque aliquando audire ad Eutrepeliam, quæ est modestiœ species, pertinere. Tria tantùm rati

pendenda, ne aliquid huic nostræ Parænesi368 deesse videatur. Primum, quæ dici debeant honestæ, quæ turpes, & an nostri

nostræ Parænesi368 deesse videatur. Primum, quæ dici debeant honestæ, quæ turpes, & an nostri temporis Comœdiæ, quæ à v

æ dici debeant honestæ, quæ turpes, & an nostri temporis Comœdiæ, quæ à venalibus hisce Histrionibus dantur, honestæ di

ccent : tertium, an etiam Spectatores ? Turpes Comœdiæ, aut Honestæ, quæ . Primùm, turpes Comœdiæ eæ sunt quæ fœdissimas h

 ? Turpes Comœdiæ, aut Honestæ, quæ. Primùm, turpes Comœdiæ eæ sunt quæ fœdissimas hominum mulierumve coram exhibent acti

bus ludunt, agunt, colloquuntur. Cùm ergo in nostri temporis Comœdiis quæ à venalibus hisce meretriculis & Histrionibus

so majorem honestatem in scena acquirunt stupra, incœstus, adulteria, quæ illic verbis, gestibus, fabulis, saltationibus, s

iores quàm comica. Rursus falleris quisquis es, honesta ea appellans, quæ de turpibus agunt. Falleris qui bona, ac minimè r

turpibus agunt. Falleris qui bona, ac minimè reprehendenda ea dicis, quæ innumeris malis viam faciunt, aut quâ ratione bon

is, quæ innumeris malis viam faciunt, aut quâ ratione bonâ honestâve, quæ (ut ille ait) simulatis criminibus instruunt ad v

, quia in theatro, quia ficta, ideo honesta ? Planè felix meretricula quæ in theatris reperis honestatem, quam in penetrali

reperis honestatem, quam in penetralibus amisisti. Sanctissima scena, quæ honestos sanctosque efficis scurras, Histriones :

erent te matronæ, verebuntur pueri, horrebunt senes, nulli addiscent, quæ mex facient. Ego disputationem hanc sic definio :

si ficta adulteria insectatur Chrysostomus, nulla arguit, si non hæc, quæ tu aure ebibis, animo hauris, incautus discis, ta

is, animo hauris, incautus discis, tandem dolebis. Si fœdata conjugia quæ in scenis exhibent, execrantur Minutius, Lactanti

Cyrillus, Basilius, Tertullianus, verbis aerem verberant, si probant quæ tu probas. Si theatrico luxui gehennales flammas

ertim si venustate & gratiâ polleat, (quales ut plurimùm eæ sunt, quæ in theatris inducuntur) ; semper libidinis incita

empe libidinum fomites ; quia de amoribus, stupris, adulteriis agunt, quæ lasciva omnia & christiano nomini indigna, &a

o ? quot rixæ, plerumque ob eos conventus ? quot vulnera, quot cædes, quæ saltem pericula ? summa in rei familiaris neglige

atronæ domus, filias, puellasque tum pubescentes adducunt, ut discant quæ audivere nunquam ; ut citiùs eas quàm ferret ætas

res. Simplex & absoluta hæc propositio : Inspectores Comœdiarum, quæ à venalibus hisce Histrionibus fiunt, in quibus t

ei contemptum, ob turpes gestus, & verba ad libidinem incitantia, quæ in ipsis nullo fine honestari possunt, cùm dent a

nes. Atque ut Senecæ verbis utar : Nulla tam detestabilis pestis est, quæ non homini ab homine nascatur, nec tam sincerus u

dat. Peccat ergo mortaliter quilibet, qui ei multitudini se admiscet, quæ ut plurimùm peccat, licèt ipse illud idem crimen

onum moralium, q. 11. E culpa lethali voluptatem capere, aut ex ea re quæ non est sine culpa lethali, lethale est crimen :

s intersunt lætantur, & voluptatem capiunt ex actione Histrionum, quæ illis non est sine culpa lethali, (ut supra osten

um ? Caveant ergo Confessarii docere id, eamque enuntiare sententiam, quæ ut plurimùm & in pluribus fallit, rarò contin

lures : temporibus his è recentioribus permulti. Objectionum Sillogen quæ ipsis vel mihi aliàs objectæ sunt, tum responsion

ulierum, ex mutuis inspectionibus nobilium virorum & matronarum : quæ omnia utinam in nostris spectaculis non inveniren

audivimus. Quæ itaque nunc horremus theatra, nulla sæcula probavere : quæ spectacula odimus, quæ diris omnibus insectamur,

unc horremus theatra, nulla sæcula probavere : quæ spectacula odimus, quæ diris omnibus insectamur, quæ nunc execrabilia sc

cula probavere : quæ spectacula odimus, quæ diris omnibus insectamur, quæ nunc execrabilia scribimus, nulla unquam tempora

: nosea tantùm loca in hanc Parænesim excerpsimus, easque sententias, quæ nostrorum temporum Comœdias reprehenderent, &

em spectare ? quid addir scena ut mala vix, statim pessima ? res sunt quæ movent, non feriens aerem vox : res autem utrobiq

ilem asserere, sed immeritò. Scire aves quid amplius scena habeat, ut quæ extra scenam mala vix, in ea statim pessima ? Dic

delectare quàm lecta. Neque enim (inquit ille) tam refert qualia sint quæ intra nosmetipsos composuimus, quàm quomodo effer

e audiantur. Ego scriptam Comœdiam æquivocè, Comœdiam, dico si cum ea quæ in prosceniis agitur, comparetur ; nec plus hanc

o qui iis malè utuntur, qui furta, qui raptus addiscunt, ut faciant : quæ verò illic exhibentur, ideo fiunt, ut quæ mala su

tus addiscunt, ut faciant : quæ verò illic exhibentur, ideo fiunt, ut quæ mala sunt horreas, secteris quæ bona ; ut pericul

verò illic exhibentur, ideo fiunt, ut quæ mala sunt horreas, secteris quæ bona ; ut pericula quæ in scena spectas, extra sc

ideo fiunt, ut quæ mala sunt horreas, secteris quæ bona ; ut pericula quæ in scena spectas, extra scenam vites : dolos dum

vitia ingentibus delinimentis præ oculis exhibere. Dum per adulteria quæ componis, maritos doces ut à servis, ceu à lenoni

ostendis quo patrem possit circumvenire filia ? In se si transcribant quæ agis, planè meretricem pingent matronæ ; lenonem

uges ; impudicam puellæ ; adulterum viri ; effrænem adolescentes : si quæ non agis, desine, nec tuo magisterio indigemus. S

ne sit ea adire : quidam honestum maximè putant, veluti quòd res sit, quæ à pejoribus populum removeat : complures pro eo p

m, qui hanc Parænesim molior, simque veluti omnium criminum particeps quæ mox facient spectaculorum Inspectores, solùm quia

dmoneam. Sed ad objectionem respondeo. Ea ignorantia à culpa excusat, quæ (ut Theologi aiunt) omnino invincibilis est, incu

ano, qui ait ad mortale peccatum sufficit intellexisse rationem culpæ quæ simpliciter culpa sit, quâ cognitâ, etiam si invi

hæc legis, vir doctissime, justa & invincibilis ignorantia ea est quæ neque directè, neque indirectè volita est ? At hæ

limus. Ut præsertim Ecclesiasticus judex id videat, ac judicet, un ea quæ ab iis habentur, turpia, salutique animarum disse

ic. quæst. centur. 1. Verùm id minime necessarium, quandoquidem omnes quæ à venalibus hisce Histrionibus Comœdiæ exhibentur

ib. 1. 23. Tutiùs veritas auditur quàm prædicatur. 24. Here ! quæ res in se neque consilium, neque modum Habet ul

st, immò mortuus. Senec. de Beat. Vitâ, cap. 13. 36. Intemperantia, quæ est à tota mente & à recta ratione defectio.

jocum movere, sermone uti vel molli, vel procaci, vel multâ facetiâ… quæ instrumenta luxuriæ ei cariora quàm decus atque p

Quint. lib. 6, sup. 3. 77. O præclaram emendatricem vitæ poëticam, quæ amorem flagitii & levitatis auctorem in consi

ctorem in consilio Deorum collocandum esse putat ! De Comœdia loquor, quæ si flagitia non probaremus, nulla esset omnino. Q

qui miser esse potest. Mart. ep. 57, lib. 11. 80. Exempla fiunt quæ esse jam facinora destiterunt. 81. Nec coram p

gum artibus factum, ut in speciem comitiorum instituerint Parlamenta, quæ vox est Gallica, & notat conventum, ubi quis

olleretur, & quasdam extitisse causas & contrarias voluntates quæ eorum intentiones præpedirent. 100. Verbum, pa

ina præbena   Nequitiæ : tolli tota Theatra jube : Peccandi causam quæ multis sæpe dederunt. Trist. lib. 2. 109. T

quod quidem potest esse dupliciter ; uno modo ex ipsa specie actionum quæ assumuntur in ludum, quod quidem jocandi genus se

utitur aliquis causâ ludi turpibus verbis, vel factis, vel etiam his quæ vergunt in Proximi nocumentum, quæ de se sunt pec

verbis, vel factis, vel etiam his quæ vergunt in Proximi nocumentum, quæ de se sunt peccata mortalia…. Alio autem modo pot

Ludus est necessarius ad conversationem humanæ vitæ. Ad omnia autem quæ sunt utilia conversationi humanæ, deputari possun

in quantum homo fit pronus ad vitia lasciviæ vel crudelitatis, per ea quæ ibi repræsentantur. Sec. sec. quæst. 167, art. 2.

contendet. Actor. Part. IV, page 483. 145. Ecclesia multa tolerat quæ non probat. S. Aug. 146. Œuvres de S. François

m moribus christianis. Excæcat nimirum prava consuetudo animos, & quæ passim fieri videmus defendere conantur quidam li

à Republicâ, sed Populi oblectationi atque importunis precibus dari ; quæ cùm non potest quæ meliora sunt obtinere, solet a

puli oblectationi atque importunis precibus dari ; quæ cùm non potest quæ meliora sunt obtinere, solet aliquando minora mal

uli vel figmenta amatoria in quibus recognoscantur veri amores, & quæ à fictione ad veritatem tacitâ cogitatione reuoce

tos, vestem, stragulam pretiosam, plagulas & alia textilia, & quæ tum magnificæ supellectilis habebantur monopodia

se ; & quod ministerium fuerat, ars haberi cæpta. Vix tamen illa, quæ tum conspiciebantur semina erant futuræ luxuriæ.

mentibus persuasum est ut destrui affectum opus, subhastarique omnia quæ comparata theatro fuerant, juberentur, Senatuscon

ep. S.P. 220. Multi verum intelligunt, nec ibi permanent, amande ea quæ avertunt à vero. S. Aug. 221. Aliud est quando

habentes opinionem ; nec disciplinam ullam canam tempore ; nec legem quæ , inquit Pindarus, regina est omnium mortalium &am

dem plurimum quâ causâ, quo fine, quâ interitione, quid fiat. Sed ea, quæ constat esse peccata, nullo bonæ causæ obtentu, n

vernilitate imbuatur : nec amoris, avaritiæ, metus discat affectum : quæ neque Oratori sunt necessaria, & mentem præci

ornare crinem, & alienis capillis turritum verticem struere…. Ad quæ ardent & insaniunt studia matronarum. S. Hier

est Collectio. 368. Id est Admonitioni. 369. Væ peccatis hominum, quæ sola inusitata exhorrescimus ; usitata verò pro q

rcher, et les œuvres qu’ils doivent faire. » « Esto tu populo in his, quæ ad Deum pertinent, ut referas quæ dicuntur ad eum

t faire. » « Esto tu populo in his, quæ ad Deum pertinent, ut referas quæ dicuntur ad eum, offendasque populo ceremonias, e

en toutes choses. A Anagni ce 18. Mai 1600. « Esto tu populo in his, quæ ad Deum pertinent, ut referas quæ dicuntur ad eum

Mai 1600. « Esto tu populo in his, quæ ad Deum pertinent, ut referas quæ dicuntur ad eum, offendasque populo ceremonias, e

tiam quibus obscenitas omnis effunditur, exuuntur vestibus meretrices quæ tunc mimorum funguntur officio. » Lactan. l. i. c

terie publique passaLamprid. in Heliogabal.« In mimicis adulteriis ea quæ solent simulato fieri, effici ad verum jussit. »

tiam quibus obscenitas omnis effunditur, exuuntur vestibus meretrices quæ tunc mimorum funguntur officio. » Lactan. l. i. c

actan. l. i. c. 20. Lamprid. in Heliogabal.« In mimicis adulteriis ea quæ solent simulato fieri, effici ad verum jussit. »

nda spectacula omnia non solum, ne quid vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent ; sed ne cujus nos

tantorum malorum, per suos lascivos sonos ; reddent de omnibus malis, quæ occasiones pulsationis contingunt, apud justum ju

nda spectacula omnia non solum, ne quid vitiorum pectoribus insideat, quæ sedata et pacifica esse debent ; sed ne cujus nos

tantorum malorum, per suos lascivos sonos ; reddent de omnibus malis, quæ occasiones pulsationis contingunt, apud justum ju

mps qui est consacré au culte de Dieu et à la pénitence, Franc. In ea quæ ad. fi. de reg. jur. in 6. Henric. conc. 17. n. 2

t. D. 5. Hostiensis in c. finali de offic. Archipresb. Franc. In ea quæ ad. fi. de reg. jur. in 6. Henric. conc. 17. n. 2

si chastes que leurs bouches doivent être pures. « Cur liceat audire, quæ loqui non licet ? Cur quæ ore prolata coinquinant

es doivent être pures. « Cur liceat audire, quæ loqui non licet ? Cur quæ ore prolata coinquinant hominem ; hæ per aures ad

ortet ministros altaris vel quos libet clericos spectaculis aliquibus quæ aut in nuptiis aut scenis exhibentur interesse »

ortet ministros altaris vel quos libet clericos spectaculis aliquibus quæ aut in nuptiis aut scenis exhibentur interesse »

um novorum dedicationes sunt constituti et primitus quidem venationes quæ vocantur munera Saturno attributæ sunt ; ludi aut

Diis idem honos tribui cœpit. Si quis igitur spectaculis interest ad quæ religionis gratiâ convenitur, discessit a Dei cul

um novorum dedicationes sunt constituti et primitus quidem venationes quæ vocantur munera Saturno attributæ sunt ; ludi aut

Diis idem honos tribui cœpit. Si quis igitur spectaculis interest ad quæ religionis gratiâ convenitur, discessit a Dei cul

Scène de l'antiquité. Le Concile Elibertin ne « Mimos et Saltationes quæ in Scena fiunt. » Concil, Const. pseud Sex. can. 

ech. i. Hom. 4. in hexam. Pedag. l. 3. c. 11. « Mimos et Saltationes quæ in Scena fiunt. » Concil, Const. pseud Sex. can. 

cujuscunque Judicis apparitor, prætextu negotii publici, vel privati, quæ hac lege statuta sunt, crediderit temeranda. »

cujuscunque Judicis apparitor, prætextu negotii publici, vel privati, quæ hac lege statuta sunt, crediderit temeranda. »

6.° Rationibus : 1. Ob sanctitatem ad quam tenemur. G. — 2. Ob vitia quæ inde oriuntur. H. — 3. Ob periculum concupiscenti

cupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vitæ, quæ non est ex Patre, sed ex mundo est. » 1. Joan. c.

cupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vitæ, quæ non est ex Patre, sed ex mundo est. » 1. Joan. c.

s aucune si nous n'approuvions ces désordres. » « De comœdia loquor, quæ si hæc flagitia non approbaremus, nulla esset omn

iod. Chrysost[ome]. contra vitup. vitam monast. « De comœdia loquor, quæ si hæc flagitia non approbaremus, nulla esset omn

elles en introduisent la mode : «  Sic sane graviter peccant mulieres quæ ubera immoderate denudata ostendunt ; aut alicubi

élique, est necessarius ad conversationem vitæ humanæ. Ad omnia autem quæ sunt utilia conversationi humanæ deputari possunt

ropellenda, quibus magis lugere convenit, quam Histriorum jocationes, quæ animam Christianam emollire solent, et in cachinn

mpanum et libia, ut opus Dei non respicies. Innumera sunt hujus modi, quæ non solùm Sacerdotibus, sed etiam omnibus fidelib

’étaient émancipés jusqu’à y paraître malgré la défense. « Ab omnibus quæ ad aurium et oculorum pertinent illecebras, unde

héâtre mérite-t-il quelque grâce ? « Nolite diligere mundum, neque ea quæ in mundo sunt. » Nos lois, plus indulgentes que l

t le maître des cieux ? « Quis non sibi potius ea sectanda arbitretur quæ actitantur ludis auctoritate divina, quam quæ leg

ea sectanda arbitretur quæ actitantur ludis auctoritate divina, quam quæ legibus scriptitantur ? » Scipion parle ainsi da

les entraînent dans la damnation ? « Maligni spiritus etiam flagitia quæ non admittunt de se dici volunt, dum tamen homine

da proposuit, ubi plura crimina quam numina et Dii viderunt patienter quæ vindicare deberant. » Dans le livre 7. (C. 6. de

us erit supervacuus si fuit secundum prudentiæ leges abire hinc illas quæ munus suum impleverant. » In Hecuba. In Tuscul.

t utitur aliquis causa ludi turpibus verbis vel factis, vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum, quæ de se sunt pec

s verbis vel factis, vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum, quæ de se sunt peccata. S. Th. 2. q. 168. a 3. O. « 

t utitur aliquis causa ludi turpibus verbis vel factis, vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum, quæ de se sunt pec

s verbis vel factis, vel etiam his quæ vergunt in proximi nocumentum, quæ de se sunt peccata. S. Th. 2. q. 168. a 3. O. Q

ient partout détruire, comme le corrupteur des bonnes mœurs : « Leges quæ theatra stuprandis moribus orientia destruebant. 

'est une perte, tant pis pour nous : « Qui vos offendimus reprobantes quæ placent vobis, nec vos nostra delectent. » Il est

oir des actions qu'il n'est pas permis de faire ? « Cur liceat audire quæ loqui non licet, et videre quæ facere flagitium e

permis de faire ? « Cur liceat audire quæ loqui non licet, et videre quæ facere flagitium est ? » Les paroles même inutile

eum time et mandata ejus observa : hoc est enim omnis homo, et cuncta quæ fiunt adducet Deus in judicium. » Ecclés. ult. C’

ment. « Quoniam non expendet omnia hæc ancilla tua, donec faciat Deus quæ cogitavi : Avant que votre servante ait consumé t

« In loco sancto edi jubentur intra atria tabernaculi testimonii sunt quæ fidei murus ambit, spei columnæ suspendunt, chari

ter multam paleam multaque Zizania constituta multa tolerat, et tamen quæ sunt contra fidem vel bonam vitam, non approbat,

carnaliter deperirent, consulto juniores legere sunt illa prohibiti, quæ sicut spiritaliter accepta vivificant, ita carnal

i jubes. Non solùm jubes, sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ geruntur, omnibusque prorsus modis hanc diabolica

. Si quis autem præsentem canonem contempserit, & se alicui eorum quæ sunt vetita, dederit ; si sit Clericus, deponatur

i jubes. Non solùm jubes, sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ geruntur, omnibusque prorsus modis hanc diabolica

. Si quis autem præsentem canonem contempserit, & se alicui eorum quæ sunt vetita, dederit ; si sit Clericus, deponatur

rent. S. Chrysost. Hom. 6. in Math. 2. in Theatro sedent ut videant quæ imitari probrosum est : si enim laudas Atlhetam,

i jubes, nec solùm jubes, sed etiam exultatione, risu, plausu adjuvas quæ geruntur. Proptere à maximè gemo quod tam grande

istianus Spectacula meliora, veras habet voluptates : ut omittam illa quæ nundùm contemplari possunt, istam mundi pulchritu

tte maxime tant répétée dans Saint Augustin, « Ecclesia multa tolerat quæ non probat. » Qu’il n’a pu sans se contredire et

m graviter Deum offendant. « Spectacula, ludos, ludicraque id generis quæ ab Ethnicorum moribus originem ducunt, disciplinæ

um dimanare. In quam sententiam valdè populum confirmabit argumentis, quæ gravissimi viri, Tertullianus, Cyprianus Martyr,

s ludicræ pronuntiandive causa prodierit, Scena est, ut Labeo definit quæ ludorum faciendorum causa quolibet loco ubi quis

s ludicræ pronuntiandive causa prodierit, Scena est, ut Labeo definit quæ ludorum faciendorum causa quolibet loco ubi quis

race. Il leur attribue la dépravation de la jeunesse, L. 2 ; Leg. 5 ; quæ manus obscenas depinxit prima tabellas, & pos

dément dans le cœur, segnius irritant animos demissa per aurem ; quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus. Il n’y a pas même

gna, & oculos Dei offendant, imagines obscenas incendat prophanos quæ ad inanam voluptatem alliciunt amoveat. Libros de

or tuum. Corporis enim sensus sua facile in animam effundunt. Picturæ quæ oculos perstringunt spectantem corrumpunt, &

ur à l’art, mais deshonore l’artiste ; nudam corporum pulchritudinem, quæ sicut ornaiaram, sic dehonestat artistum. Point d

se fait sans un besoin pressant ou une utilité publique de l’Eglise) quæ rebaptizationi et reordinationi comparanda conjun

rapporté ici : « Histrionatus ars, quia deservit humanæ recreationi, quæ necessaria est vitæ hominis secundum Thomam, (2a

suetudo, dit le Pape Innocent III, écrivant à l’Évêque de Poitiers, quæ canonicis obviat institutis, nullius debet esse m

, mais la religion & la morale de Jésus-Christ, Quæ verò pudica, quæ casta est, religionem doceat, non saltationem.

spectacle, encourt la peine d’infamie. Scena est, ut Labeo definit, quæ ludorum faciendorum causâ, quolibet loco, ubi qui

morientium, voxque Bacchantium ; vix discerni poterat plebis ejulatio quæ cadebat in bello, et sonus populi qui clamabat in

, est aujourd’hui le jouet des barbares : « Illa a Romanis vix capta, quæ cum maxima Roma de principatu certaverat, eamque

s delectatur in peccato mortali, peccat mortaliter præsertim in illis quæ sunt mala, non quia prohibita, sed quia essential

is Jesu, Theologi, Responsa moralia in septem libros digesta, quibus, quæ in Christiani officii rationibus videntur ardua e

A] Marc. 6. « Convenientes Apostoli ad Jesum, renunciaverunt ei omnia quæ egerant, et docuerant, et ait illis, venite seors

, in novissimo mordebit ut coluber. » 62. [NDA] Prov. 16. « Est via quæ videtur homini recta, et novissima ejus ducunt ad

non sum æstuata. » 65. [NDA] Psalm. 55. « In me sunt Deus vota tua quæ reddam laudationes tibi : Quoniam eripuisti anima

garde à quatre choses. A sa condition. 67. [NDA] Isa. 3. « Princeps quæ digna sunt principe loquetur. » Au temps. 69. [

e, & ne fait grace à aucun : Mulierum confessiones non audiantur quæ ornatæ veniunt, quæ fucis utuntur, quæ Levibus &a

ce à aucun : Mulierum confessiones non audiantur quæ ornatæ veniunt, quæ fucis utuntur, quæ Levibus & vanis ornamentis

rum confessiones non audiantur quæ ornatæ veniunt, quæ fucis utuntur, quæ Levibus & vanis ornamentis comptæ accedunt.

e qu’elle allait à reculons : « Non licet Meretrici filiam exhæredare quæ vitam meretriciam ducit. » Le père, dans ces occa

termes de la loi leur font acheter chèrement cette grâce : « Mulieres quæ indignam honore conversationem imbecillitate sexu

sexus elegerint, ut minus honestam conditionem facilius derelinquant quæ scenicis ludis se immiscuerant, spreta mala condi

qui ne sont bonnes à rien : « Turpiloquium stultiloquium scurrilitas quæ ad rem non pertinet. » Ce serait mal entendre l'A

stances ? voudrait-on vivre avec des gens si frivoles ? « Scurrilitas quæ ad rem non pertinent. » On n'a pas besoin que je

 : Si quis autem præsentem Canonem contempserit & se alicui eorum quæ sunt vetita dederit, si sit Clericus deponatur, s

tultiloquia Histrionum obscenas joculationes & cæteras vanitates, quæ animum christianum à vigore suæ rectitudinis emol

eatris descendunt, videtis meliores effectos ? In causa est, quòd iis quæ ibi siunt, studiosè attendunt. S. Chrys. de Sanct

uantum homo fit pronus ad vitia vel lasciviæ vel crudelitatis, per ea quæ ibi repræsentantur. » On trouve dans cette Réfuta

, il rapporte les paroles de saint Augustin, « Ecclesia multa tolerat quæ non probat. » Le deuxième Discours est divise en

inde animum relaxare, excitatur enim otio vigor ; et omnis tristitia, quæ continuatione pertinacis studii adducitur, feriar

aroles. Ajoutez« Quomodo divinæ particeps erit Pacis, cui ea placent, quæ Deo displicent, et iis appetit delectari, quibus

ilias vestras debeatis ? Saltat, sed adulteræ filia. Quæ vero pudica, quæ casta est, religionem doceat, non saltationem. »

vaises actions.« Numquam ævi senio delicta moriuntur ; exempla fiunt, quæ jam esse facinora destiterunt. » D. Cyprian. l. 

mède, avant qu’il ait pu nuire. Quelque« Phantasmata, umbræ, imagines quæ cito pereunt, et solvuntur. » D. Hieronym. in c.

l y aille du salut :Sayrus l. 11. c. 12. et 13. De restitutione eorum quæ in ludo per dolum, et violentiam acquiruntur. Un

inde animum relaxare, excitatur enim otio vigor ; et omnis tristitia, quæ continuatione pertinacis studii adducitur, feriar

c. 20. et 21. « Quomodo divinæ particeps erit Pacis, cui ea placent, quæ Deo displicent, et iis appetit delectari, quibus

ilias vestras debeatis ? Saltat, sed adulteræ filia. Quæ vero pudica, quæ casta est, religionem doceat, non saltationem. »

ectac. c. 22. « Numquam ævi senio delicta moriuntur ; exempla fiunt, quæ jam esse facinora destiterunt. » D. Cyprian. l. 

Cate. Nicephorus. lib. 12. c. 34. « Phantasmata, umbræ, imagines quæ cito pereunt, et solvuntur. » D. Hieronym. in c.

vius l. 19. histor. Sayrus l. 11. c. 12. et 13. De restitutione eorum quæ in ludo per dolum, et violentiam acquiruntur. « A

eri. Si quis autem præsentem canonem contempserit, et se alicui eorum quæ sunt vetita dederit, si sit clericus, deponatur ;

nis effunditur, exuuntur etiam vestibus populo flagitante meretrices, quæ tunc mimorum funguntur officio ; et in conspectu

L. 4. N. 12. il marque combien elles sont nouvelles, representationes quæ fiunt hodie. Il est certain que l’art du théatre,

s, qu’on y exposoit la vie en dansant sur la corde : Repræsentationes quæ fiunt hodie. D’où il conclud qu’on n’y peut assis

les présenter. Verum animo satis hæc vestigia parva sagaci Sunt, per quæ possis cognoscere cætera tutè. Lucret. de rer. n

, elle seroit reduite à rien. O præclaram emendatrium vitæ poeticam, quæ si flagitia non probaremus, nulla esset omnino !

euvent vaincre ? *. Segniùs irritant animos demissa per aurem, Quàm quæ sunt oculis subjecta fidelibus…

pour nous éloigner de ces jeux, qui le deshonorent. Ratio loquitur, quæ scriptura conticuit : secum tantum unusquisque de

om. in matth.) Collet parle dans le même sens : « Comœdiorum actioni, quæ grave est peccatum, indubiè cooperantur (assisten

élique, est necessarius ad conversationem vitæ humanæ. Ad omnia autem quæ sunt utilia conversationi humanæ deputari possunt

e la méprisait trop pour s’embarrasser de son sort. « Senatoris filia quæ corpore quæstum vel artem ludicram fecerit, aut J

damnata fuerit, impune libertino nubit ; nec enim honor ei servatur, quæ se in tantum scelus deduxit. » (L. 47. de rit. Nu

, qui fait une Divinité de l’amour du vice et de l’auteur du crime, «  quæ amorem flagitii et levitatis auctorem in concilii

mais ne peut plaire à un homme sage : « Lætor te animo valuisse ut ea quæ cæteri mirantur, neglexeris. » Dans le livre de

iers siècles le Pape S. Etienne : « Infames esse eas personas dicimus quæ pro aliqua culpa notantur infamia, id est omnes q

sacrés ni posséder des bénéfices : « Qui Meretricem duxit aut aliquam quæ sit mancipata spectaculis in consortio sacerdotal

filles qui se fardent : Illis sub terrâ venient mala multo puellis, quæ mentita suas vertit inepta comes. Tel est le lan

fard lui-même ont répandu : Perliniens faciem rubricam omnem maculam quæ in ipsâ est operiens. La comparaison n’est que t

avides et plus séduisantes : « Hæc ratio fortius militat in impudicis quæ solent esse blandiores et rapaciores, nec debent

ucun compte des promesses de chasteté qu’on ne tient que par force, «  quæ votum castitatis infregit, minuit, elusit ». La l

odem, Magos, & qualiter Rachel plorabat filios suos, & cætera quæ tangunt festivitates illas, de quibus hic fit men

rius ad conservationem et conversationem vitæ humanæ ; ad omnia autem quæ sunt conversationi humanæ necessaria deputari pos

& les progrès du Christianisme. Une vile scurrilité, scurrilitas quæ ad rem non pertinet, faisoit alors comme aujourd’

cette vérité importante : Non magis Deo quàm Regibus infensa est ista quæ vocatur hodie Philosophia ; c’est-à-dire, l’Incré

liùs tacentur. Præceptorum loco severitas loquitur, & ratio docet quæ Scriptura sacra conticuit. Prohibuit spectari quo

tificatione & in honore : non in passione desiderii, sicut Gentes quæ ignorant Deum. Non enim vocavit nos. Deus in immu

stis ac majorem ætate, sobrietatem verborum & cogitationis copiam quæ virum indicat plurima volventem animo, & sua,

tationis copiam quæ virum indicat plurima volventem animo, & sua, quæ multæ, magnaque sunt, officia tacitè reputantem.

eliminanda. Præterquam quòd enim abbreviata non est manus Domini, qui quæ stulta & infirma sunt mundi eligere potest, u

rum temporum Spectacula proditas, hodiernis verò minimè convenientes, quæ per se & suapte naturâ non sunt illicita, neq

us etiam Actrices sint mulieres cantantes & saltantes, in omnium, quæ concurrere solent, circumstantiarum complexu magn

multam paleam multaque zizania constituta, multa tolerat, & tamen quæ sunt contra fidem, vel bonam vitam non approbat,

las litteras nosse quàm sic litteras legere. Verba enim & exempla quæ ad exhortationem Evangelicæ virtutis posita sunt

67. Querelles Littéraires, tome II. 168. Publicam ludorum insaniam, quæ Spectacula nominantur, multis argumentis, & m

ur. Admonentur enim quid facere possint, & inflammantur libidine, quæ aspectu maximè & auribus concitatur : puellæ

requenter intersit Spectaculis, audiatque libenter fabulas, præsertim quæ ab Histrionibus venalibus exhibentur : & quoa

oris multitudo insanorum … …. Excacat prava consuetudo animos : & quæ passim fieri videmus defendere conantur quidam li

is Spectaculis, ne à teneris Reipublicæ seminarium vitiis inficiatur, quæ gravissima pestis est. Denique Populus intelligat

Republica ; sed Populi oblectationi atque importunis precibus dari : quæ cùm non potest quæ sunt meliora obtinere, solet a

puli oblectationi atque importunis precibus dari : quæ cùm non potest quæ sunt meliora obtinere, solet aliquando minora mal

« Compunctus cepit cum lacrimis horrere, ac se miserum dicere probis, quæ peccaverat », dice il medesimo Autore spiegando l

Deorum nuptias, e liberorum procreazione s et puerperia et adulteria, quæ canuntur, et convivia, que a Comicis recitantur,

utitur aliquis causa ludi turpibus verbis, vel factis, vel etiam his, quæ vergunt in proximi nocum entum ; quæ de se sunt p

rbis, vel factis, vel etiam his, quæ vergunt in proximi nocum entum ; quæ de se sunt peccata mortalia : et sic patet, quod

verbis, vel factis; aut etiam his, que vergunt in proximi nocumentum, quæ de se sunt peccata mortalia. » E aggiunge. « Cum

lectation remote disponit ad turpia: nisi detur circunstantia aliqua, quæ tannquam causa mortalis peccati appareat: videlic

strionico è illecito, quando si serve di nocumenti al prossimo. « His quæ vergunt in proximi nocumentum. » Mi di che nocume

mortalmente, quando « utitur his, que vergunt in proximi nocumentum, quæ de se sunt peccata mortalia ». Quando si serve di

9 de matr. d. 16 u 42.. « Componentes, aut representantes Comoedias, quæ res valderupes, ac ad Venerem excitantes continen

peccatum mortale interesse Comedii ob solam delectationem in verbis, quæ ob solam vanam curiositatem audiuntur. » E nel n.

opterea Histrionatis Artem illicitam facit, si pravis circunstantiis, quæ illicitam reddunt, spolietur. » Cioè. L’Arte Istr

peliam, que est modeste species, pertinere. Turpe Comoediæ eæ sunt; quæ fædissimas hominum, mulierumur coram exhibent act

bus ludunt, agunt, colloquuntur. Cum ergo in nostri temporis Comediis quæ a venalibus hisce meretricalis, et histrionibus e

so maiorem honestatem in scena acquirunt stupra, incestus, adulteria, quæ illic verbis, gestibus, fabulis, saltationibus, s

ltrui Donna. S. Nilo dice. « Mulieris aspectus sagitta veneno illica, quæ scrit animam, et venenum immittit; et quo diutius

o di lascivia, e gli affetti di calor disonesto. E Lattanzio. « ætas, quæ scenari, ac regi debit, ad vitia, et peccata crad

ive. « Solent Mulieres reprasentare, et pulsare cytharas, et saltare: quæ omnia scandalis plena sunt. »T. Stampato l’Anno 1

mediis, et Ludorum spectaculis, lascivia Mulieres in Scenam prodeant: quæ est corruptela morum nomine Christiano indigna. »

esertim si venustare, et gratia polleat, (quales at plurimum ec sunt, quæ in Theatris inducuntur) semper libidinis incitame

compte de amori bus, et cum Amasiis. colloquentes »  compaiono: « et quæ ut plurimum vel sunt, vel fuerunt Meretrices, aut

irum, aut amore captu adolescentulum; luget; deperit; exhibet oculis, quæ cælari in fæminis debucrant: et quæ honestè dici

; luget; deperit; exhibet oculis, quæ cælari in fæminis debucrant: et quæ honestè dici non possunt, inhonestè cogitantur: s

id docere, quid dedocere filias debeatis ; saltet sed adultera filia, quæ vero casta est, filias suas doceat castitatem, no

ienfaits, l’espérance de la félicité éternelle : « Lætatus sum in his quæ dicta sunt mihi, in domum Domini ibimus. » Ce n’e

ur les honnêtes filles, dont elles auraient profané la robe : « Mimæ, quæ ludibrio corporis sui quæstum faciant, habitu vir

as. Loquax est pictura & sensim irrepit in animas hominum. Membræ quæ verecundiæ gratiâ celat, cur in tabulâ nudas &

érente : Osculæ qui sumpsit, si non & cætera sumpsit, hæc quoque quæ sumpsit, perdere dignus erat. Il est inutile, il

l’action théâtrale : Segniùs irritant animos demissa per aurem Quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus. Ce sage Romain c

salut. N’est-ce pas un assez grand mal ? Aliud animæ damnum, inutilia quæ ad nihil conducunt, tempus dilapidatur, &c.

ome, 38e homélie sur le chap. 11 de Matth], « Cuncta enim simpliciter quæ ibi fiunt sunt turpissima. Omnia ibi turpi lasciv

dicara, obeunda tamen et spectanda non essent Christianis fidelibus, quæ etsi non haberent crimen, habent in se et maximam

icationis verbi Dei] « Spectacula, ludos, ludicrasque res id generis, quæ ab ethnicorum moribus originem ducunt, disciplina

e, la fille d’Herodiade dansa, & lui plut. Quæcumque vera, quæ pudica, hœc cogitate, hæc agite. Philip. 4.

es vous causera de la honte & de la douleur. Exempla fiunt quæ esse jam facinora destiterunt. Idem. Ibid.

Quatriéme Siécle. Ne tantum peccata fugiamus, sed ea etiam quæ videntur indifferentia, quæ paulatim in hoc pertr

Ne tantum peccata fugiamus, sed ea etiam quæ videntur indifferentia, quæ paulatim in hoc pertrahunt. Chrysostom. Hom. 5. a

x, des incendiaires. Oculorum præstigiatrices, animarum corruptrices, quæ turpium voluptatum movent incendia. L’hérésie de

ludibriis a scena petitis incusabant, nihil non facientes et dicentes quæ hujusmodi homines qui petulantiam pro arbitrio pe

a licence. C’est bien là le cas de l’Evangile : Væ vobis qui ridetis quæ plorabitis, beati qui lugent. 3°. Malgré la li

non par la cabale qu’il faut triompher : Eadem Histrioni sit lex, quæ summo viro : Virtute ambire oportet, non favori

sentimens pour toi. D 1. O præclaram emendatricem vitæ Poeticam, quæ si flagitia non probaremus, nulla esset omninò !

r, non agit perperam, non inflatur. « Non est ambitiosa, non quærit quæ sua sunt, non irritatur, non cogitat malum. « N

ène à la mort, enfin où sera le paradis et l’enfer ? « Quam arcta via quæ ducit ad viam ! quam pauci inveniunt eam ! » La t

un peché considerable. Cur liceat videre, quod facere flagitiũ ? cur quæ ore prolata communicant hominem, ea per oculos, &

. cap. 18. de Spect. Cur liceat videre, quod facere flagitiũ ? cur quæ ore prolata communicant hominem, ea per oculos, &

e saint apôtre, II Cor. 6. Quæ participatio justitiæ cum iniquitate, quæ societas luci ad tenebras ? Quæ conventio Christi

ate, quæ societas luci ad tenebras ? Quæ conventio Christi ad Belial, quæ pars fideli cum infideli ? Quis consensus templo

stas cum sambuca, plaustris eunt in ludum histrionum, discunt saltare quæ majores ingenuis probet ducier voluerunt. Si Salu

civitate explodenda ; habet enim quamdam violentium et desperationem, quæ facilè insanos reddere potest, et in furore compe

on Dieu. « Quando sederis ut comedas cum principe, diligenter attende quæ apposita sunt ante faciem tuam. »Prov. 23 Cela

ons sur l’esprit. « Segnius irritant animos demissa per aures, Quam quæ sunt oculis subjecta fidelibus. » « Millep. 38

animal n’y saurait rien comprendre : « Animalis homo non percipit ea quæ Dei sunt. » Les spectateurs méritent-ils mieux de

les supprima. « Liberalitates illas omni reipublica valde suspectas, quæ civitati nullum ornatum, nullam plebi utilitatem,

communie les filles Chrétiennes qui se marient à des Comédiens : « Si quæ fidelis viros Scenicos habeat, à comunione arceat

e, et l'Actrice a paré le modèle ! « Abominabiles facti sunt sicut ea quæ dilexerunt. » Si l'on veut de la philosophie, dan

ion de 1754. 5. Reliquiæ sacræ & auræ tenues meliorum temporum, quæ in Græcorum fistulas inciderunt, dans son Traité

. Dans son Histoire du Théatre François. 53. O magna vis veritatis, quæ contra hominum ingenia, calliditatem, solertiam,